ndreas Utoni ngoka a yi mombelewa yoshikandjohogololo muDesemba gwomvula ya piti sha landula omahogololo gAaleli yIitopolwa nOondoolopa, okwa ningi uule woomwedhi ntano dha piti ta ningi iigongi naakalimo yoshikandjo, nokuya moonkundathana nayo oshowo okuuva omikundu nomaupyakadhi ngoka ya taalela.
Metitatu lyoshiwike sha piti, okwa ningi oshigongi she oshiti-24 naakalimo yOmondoondolopa yaNgwediva. Okwa kumike aakalimo yomoshikandjo she ya longele kumwe mombepo yoUbuntu nokulongela woo kumwe nombepo yuumwayinathana momaushiinda gawo.
“Kehe kutya ongoye lye, kehe shoka to ningi, kehe mpoka ho kala, kala wu shi kutya owuli ponkatu mpoka wuli omolwa aantu yalwe. Ngele oto ningi ongeshefa owa pumbwa okusimaneka aantu molwaashoka oyo haye kupe iiyemo yoye. Ngele oholongo mepangelo nenge mombelewa yopaumwene owa pumbwa okusimaneka aantu molwaashoka oyo ya hogolola epangelo ndyoka to longele. Owa pumbwa oku ya pandula paku yasimaneka,” Utoni a kumagidha.
Kakele kokupula aakwashigwana ya longele kumwe mombepo yuumwwayinathana, Utoni okwa topola omayele noompangela dhe noshigwana. Okwa popi kutya okwa hala okugandja omagano gomiti dhiiyimati ku kehe kegumbo tali adhika moshikandjohogololo shoka talele ngele omondoolopa nenge okomukunda. Okwa popi kutya oshinakugwanithwa she shoka okwe shi tamekitha nale sho a gandja omiti dhiiyimati dha thika po-90 kaanamukunda yomomukunda Omashekediva, omiti dhoka dha gandjwa kuJohn Shitundeni. Omiti dha thika po-200 odha gandjwa momukunda Efindi Lomulunga dha gandjwa omagano kuThomas Kanime. Okwa popi kutya otaka iyamba opo a kale ta kwathele aanona yooskola mokuya kwathela niilonga yawo yoskola nokutopolelathana omayele naakwashigwana.
Kombinga yoHarambee, Utoni okwa popi kutya aakwashigwana naya ilonge omukalo gwokukwatha yakwawo.
“Ngele owa mono kutya momudhingoloko gwoye omuna aantu taya pumbwa omakwatho ihe ngoye oto vulu okugandja omakwatho ngoka, nena shi ninga. Ino tegelela epangelo li ku pandule ihe tegelela Kalunga e ku yambeke. Yamwe yomune omuna ooshako dhiikutu ihamu yi zala we noongaku momagumbo geni. Iizalomwa yimwe mbyoka ohamu yi hwikepo. Alikana otandi mu indile opo mu hulithepo okuhanagula po iinima mbyoka e ta mu yi eta kungame, ondi shi mpoka tandi yi fala.”
Utoni okwa popi kutya okwa enda enda noshikandjohogololo she, nomikundu dhoka dha taalela oshigwana unene ompumbwe yolusheno, ndjoka tayi indike aakwashigwana ya vule okunenepeka oongeshefa dhawo, omeya giimuna oshowo okwahena iilonga mokati kaanyasha. Okwa popi kutya kamu na woo oongundu dhaanyasha dha nuninwa okukondjitha oluhepo moshikandjo she.
“Ileni pamwe e ta mu toto po oongundu dheni nokutameka oopoloyeka dheni. Ombelewa yandje oya pyakudhukwa okuyambidhidha ihe ongele owala mu na sha nale shi li miilonga ihe ha poombapila owala.”
Pethimbo lyoshigongi shoka a ningi naanyasha, oye mu lombwele kutya oya hala okutota oopoloyeka dhawo ihe kape na evi lyoopoloyeka.
ILENI NANDJATO
Longeleni kumwe mombepo yoUbuntu-Utoni
Mangestrata a kenyanana omiyonena dhopaukashike kookantu
Mangestrata mompangulilo yopashitopolwa mOtjiwarongo okwa gandja egeelo lyomimvo 19 komulumentu ngoka a monika ondjo moshipotha shedhipago lyomukadhona gwe, omolwa uukodhi.
Omupanguli Marilize du Plessis okwa popi pethimbo a gandja egeelo kuPaulus Gowaseb, 29, kutya egandjo lyegeelo li li pombanda koonakumonika ondjo miipotha mbyoka otali ningwa onga omukalo gwokushunitha pevi ondjele yiipotha yomiyonena dhopaukashike kookantu, ndjoka ya londa pombanda noonkondo.
Gowaseb, okwa dhipaga omukadhona gwe Elizabeth Koch, 30, mOtjiwarongo mo-2013.
Du Plessis okwa gwedha po kutya omatompelo gamwe gokugandja omageelo omanene koonakumonika ondjo, okuuhwepopaleka onkalo yaakwanezimo yanakuninga oshihakanwa mboka haya kala taya pula na oya tegelela oshikondo shuuyuki shi gandje uuyuki miipotha mbyoka.
Okwa popi kutya ope na euveko li li mokati kaalumentu AaNamibia kutya aakiintu oye li omaliko gawo gopaumwene nomaihumbato kehe taya ihumbata inaye ga pandula, nenge nokuli ye ga fekele owala oye wete kutya otashi popilwa komiyonena nomatokolo kehe haya tokolele aakiintu mboka.
Gowaseb okwa zimine ondjo moshipotha shedhipago lyomukadhona gwe, moka a popi kutya oshiningwanima shoka osha holoka sha landula elongitho lyiikolitha na okwa zimine kutya okwa tsu omukadhona gwe iikando yontumba molutu nomomutse omanga inaka lala omanga natango a li ta fudha.
Okwa si ongula ya landula omanga ye a li a kotha.
Pethimbo a pewa egeelo lye, Gowaseb okwa pula ofamili yaKoch nookume ke opo ye mu dhiminepo.
Omukalelipo gwepangelo moshipotha shoka, Leonard Tjiveze okwa pula ompangu opo yi gandje egeelo enene onga oshiholelwa nokutuma etumwalaka kutya omiyonena dhoka itadhi taambiwako.
Tjiveze okwa lombwele ompangu kutya epangulo ndyoka inali yelitha kutya oshike sha hingi Gowaseb opo a longe omuyonena ngoka keena onge.
Okwa popi kutya omiyonena dhoka otadhi londo unene pombanda na okwa lombwele ompangu kutya ethimbo olya thikana opo omiyonena dhoka dhi yiwe moshipala.
Tjiveze okwa kunkilile kutya nonando Gowaseb okwa zimine ondjo na okwa gandja ombili moshigwana shoka itashi ti kutya ita pewa egeelo omolwa omuyonena ngoka.
Okugandja kwe ombili itashi ulike kutya oshimbuluma shoka a longo oshishona molwaashoka ongulohi ndjoka a longo omuyonena ngoka ina holola ohenda yasha.
“Ina gandja ekwatho,” Tjiveze ta ti , omanga a gwedha po kutya Gowaseb okwa zimine kutya okwa yi a kalale omanga Koch ta si eso elulu meimweneneno.
Du Plessis okwa tsu kumwe nepangelo.
Nakusa okwa hulitha molwa okwa ehamekwa meni, ngaashi kehuli.
Du Plessis okwa tsu kumwe nepangelo kutya, Gowaseb okwa mona kutya okwa ehameka nakusa ihe ina gandja ekwatho nenge a ka konge ekwatho, ihe pehala okwa yi a ka lale.
Du Plessis okwa popi kutya omutamanekwa okwa gandja ombili mompangu, na okwa zimine ondjo ye naashoka otashi ulike omadhidhiliko omashona gohenda.
Kenneth Siambango a za kOshikondo shOmayambidhidho gIikwaveta oye a kalelepo omutamanekwa.
JANA-MARI SMITH
Mutorwa a pula omagwedhelepo moshikondo shonyama
Ominista yUunamapya, Omeya nIihwa, John Mutorwa okwa pula aakuthimbinga ayehe moshikondo shonyama opo ya gandje omagwedhelepo gopamishangwa, opo ku vule okuningwa omalundululo mOveta yOnyama okuya momasiku 17 gaJuni.
Elombwelo ndyoka olya gandjwa, lya pewa oMeat Board of Namibia, Meatco, Namibia Agricultural Union (NAU), Agro-Marketing Trading Agency (AMTA) oshowo Namibia National Farmers Union (NNFU), Mutorwa okwa popi kutya omahangano niiputudhilo mbyoka oya pumbwa okutalaatala mompango yonyama ndjoka yi li miilonga nokugandja omagwedhelepo nomalunduluko ngoka ga pumbwa okuninga mompango ndjoka.
Omagwedhelepo ngoka otaga gandjwa kombelewa yaminista.
Mutorwa okwa popi kutya omagwedhelepo ngoka oga nuninwa okunkondopeka nokuyambulapo ompango ndjoka yili nale miilonga.
Minista okwa popi kutya ompango ndjoka oya totwapo mo1981, nokonima yoomvula 35 oya pumbwa okutalika ko kutulwe miilonga omalunduluko ngoka taga pumbiwa.
“Oshikumungu shokugandja ompito ombwaanawa konyama yaNamibia momalanditho gomeni yoshilongo oshimwe sha pumbwa woo okutalika.”
Okwa tothamo kutya omagwedhelepo ngoka taga ningwa na otaga vulu okutulwa miilonga naga kale gongushu na otaga endele pamwe nomusindalandu gwepangelo momalalakano gokwaadha ondungethaneko yo2030, tayi ikwata kumwe nomusindalandu gwoNamibia Agricultural Policy oshowo omisindalandu dhilwe dhili miilonga.
Uuna omagwedhelepo ngoka ga tongololwa nena otaga falwa kokomitiye yOkabinete opo ga shangithwe go ga vule okutumwa moPaliamende petata lyahugunina lyomvula ndjika nenge kuyele omvula twa taalela.
ELLANIE SMIT
Oontamanana dhevi lyuulithilo mOngandjera
Omaloogolo ngoka inaga kuthwa po natango kOmusati Communal Land Board oshowo Elelo lyAngandjera.
Metitano lyoshiwike sha piti, omukwaniilwa gwaNgandjera, Johannes Mupongolitha Mupiya okwa tsakanene naanafaalama mboka ye mu lombwele kutya okwa pumbwa okuninga po sha meendelelo. Oohandimwe mboka yiikuthile evi omwa kwatelwa aanangeshefa, oohamushanga nale taya kalele, oshowo oominista nale dhokabinete.
Aanafaalama yamwe nayo oya tameke taya ikuthile evi, nokuli tula momaloogolo na oya popi kutya ngele elelo lyoshilongo olya hala ya kuthe po omaloogolo gawo nena naya kuthe po tango ngoka ga tulwa po kaanenentu.
Aanafaalama oye wete kutya elelo lyEvi lyAayehe oshowo Elelo lyOshilongo shaNgandjera, otaya gamene aanenentu mboka ya thika po-13 mboka ya popi kutya evi ndyoka oye li pewa aniwa komukwaniilwa nale nakusa Jafet Mukundi oshowo Omunashipundi gwElelo lyaNgandjera, Sakeus Shikongo.
Omukwaniilwa pamwe naShikongo oya ithana aanafaalama kombala yoshilongo momukunda Uukwandongo mEtitano lya piti, opo ye ya tseyithile kombinga yomilandu omipe. Omutumba ngoka ogwa kaliwa woo kaanambelewa yaza mOmusati Communal Land Board, mboka ya lombwele aanafalama kutya kaye na shoka taya vulu okuninga po kombinga yoohandimwe mboka 13 molwaashoka aanafaalama mboka ya lopota etulo momaloogolo evi lyaayehe ndyoka, oya tila okwiiholola.
Ompango yEvi lyAayehe yomo-2001, oya indika kehe gumwe opo kiikuthile nokutenda ko evi lyaayehe. John Nkolo, a za mOmusati Communal Land Board, okwa lombwele omutumba ngoka gwa ningwa kutya ombelewa yawo oya lombwele aanafaalama mboka opo ya tule omanyenyeto gawo pamushangwa ihe aanafalama mboka oya holola kutya oya tila.
“Ngashiingeyi oshidhigu kutse opo tu ka tuke oonkatu molwaashoka aanafalama mboka oya tila kutya uuna yetu shangele taya nyenyeta kombinga yaanafaalama mboka o-13.”
Pethimbo lyomutumba Mupiya naShikongo inaya popya sha kombinga yoshikumungu shoka.
Omukwaniilwa okwa tseyithile owala aanafaalama kutya oompango oompe odha indika aanafaalama opo ya tulepo oomboola dhomeya momahala guulithilo.
Mboka ya hala okushininga oya pumbwa epitikilo okuza kombala nenge kooyene yomikunda
Elenga enene olya li lya tidhwa miilonga momasiku 18 gaMei sho inali iyutha komulandu ngoka.
Aanafaalama oya holola kutya otaya hupu oomboola nomadhiya omo mu nwe iimuna yawo molwaashoka oombola dhoka dha tulwa po kepangelo odha tuwa momaloogolo.
Mwene gwomukuda Onanyalala okwa lombwele oshigongi kutya oya loloka nuuna omukwanilwa ngoka omupe ina ninga po sha nenge iikolokosha otayi tukuka.
Omukwaniilwa okwa popi woo kutya omulandu gwegandjo lyevi mOngandjera ogwa nayipikwa kooyene yomikunda mboka taya taamba oombumbo mokagandja omavi na itaya longo muuwanawa waakwashigwana.
“Ngele oto ningi eindilo lyevi nenge wa hala okutula po omboola yomeya ito pewa epitikilo esiku ndyoka. Eindilo lyoye olya pumbwa okuzimininwa kokomitiye, hangaashi monkalo yopaife moka omuntu to futu owala ngoye oto pewa evi,” omukwaniilwa ta ti.
Aanafaalama oya lombwelwa woo kutya inaya kutha ombinga moshikumungu shoontamanana dhoongamba pokati kOngandjera, Uukwambi nUukwaluudhi molwaashoka oshikumungu shoka oshi li momake gepangelo ngashiingeyi.
ILENI NANDJATO
Etyapulo lyevalo lyoSwapo inali nana aantu oyendji
Omupresidende Hage Geingob okwa gandja uusama kaalongekidhi yoshituthivalo shongundu tayi pangele shoka sha ningilwa mehuliloshiwike moKatutura Multipurpose Youth Complex.
Nonando etyapulo ndyoka olya li li na okutameka po-12:00, olya tameke lya lata nuule woowili mbali nonando opwa kala Omupresidende Hage Geingob, Omukokoli Presidende Sam Nujoma oshowo aanenentu yalwe mongundu, omolwa omahala gokukala aantu ngoka ga kala amwasha.
Omupresidende nale gwOngundu yoRally for Democracy and Progress (RDP), Hidipo Hamutenya, ngoka andjoina oSwapo naye opo a li poshituthi shoka.
Ongundu yoSwapo oya totwa po momasiku 19 gaApilili mo-1960, noshituthi shoka sha ningilwa moKatutura osha li edhimbuluko lyoshituthivalo shongundu lya pita nale.
“Otu uvite kutya aantu oyendji inaya vula okuya koshituthi omolwa omalongekidho ga nkundipala,” Geingob a popi, na okwa holola kutya moshikando tashi landula otaka kala oshitopolwa shaalongekidhi.
Geingob, ngoka a li anyanyukwa noonkondo okwa ndanisa woo koongalo dhoNdilimani ihe nonando ongaaka sho a ka gandja oshipopiwa she okwa nyenyetele aalongekidhi oshowo iikundaneki.
“Otaye tu hindi. Otaye tu yolo, ileni mu tu gumwe. Otwa kondjela emanguluko lyiikundaneki,” Geingob ta ti.
“Itatu ya tula miipandeko, naya tyapula owala emanguluko lyawo lyiikundaneki. Oya hala tu ya tule miipandeko yo ya popye kutya katu na emanguluko lyiikundaneki. Emanguluko lyiikundaneki otwe li kondjele onkene naye li tyapule.”
Okwa popi woo ombinga yaanyasha mboka ya hala okuya pokati kawo naNujoma.
“Aanyasha omwa li peni ? Itamu vulu okuya pokati ketu nomukokoli. Inamu piyaganekwa, aakondjelimanguluko otaya vulu okukala itaya tsu kumwe ihe uuna yetu gumu otamu shi mono.”
‘Kape na iikolokosha
Oshituthi shomOlyomakaya, osha landula komutumba gwelelo lyongundu ngoka gwa ningwa mEtitano, moka Geingob a longitha woo ompito oku ekelahi omapopyo kutya mongundu omu na iikolokosha. Pauyelele mboka wa pitithwa koNampa, Geingob okwa popi kutya ope na omapopyo giifundja kutya mongundu tayi pangele omwa holola etopokauko.
Okwa ekelehi omapopyo ngoka, na okwa lombwele oshigwana kutya omutumba ngoka ogwa ningwa owala ngaashi omitumba adhihe na inagu ningwa ku kundathanwe oomakondjithathano ngoka taku popiwa geli po.
Molyomakaya natango Geingoba kwa popi kombinga kookume yawo mboka ya gandjwa ekwatho pethimbo lyekondjelomanguluko lyoshilongo na okwa popi kutya itaya dhimbwa aantu mboka ye ya yambidhidha nokuya pa oondya pethimbo ndyoka.
Momusholondondo gwiilongo mbyoka ya gandja ekwatho kuNamibia pethimbo ndyoka omwa kwatelwa Tanzania naZambia.
Geingob okwa popi kutya Namibia ota kondjitha woo opo uuthemba waaPalestina wu kalekwepo oshowo waakwashigwana yaWestern Sahara .
Harambee
Omanga a gandja omapukululo kombinga yondjokonona yongundu, Geingob okwa popi kutya Swapo oyo owala ongundu ndjoka yi na elalakano lyokuhanganitha aantu ayehe moshilongo.
“Otwa mono emanguluko, edhiminathano po nombili nuukumwe momalelo lyaKomrade Nujoma oshowo Hifikepunye Pohamba. Ngashiingeyi melelo lyandje otatu lalakanene ombepo yoHarambee,” Geingob ta ti.
Geingob okwa yelitha woo kondungethaneko ye yoHarambee.
GORDON JOSEPH
Omunafalama a mangwa po omolwa iilwitho yaahena olisensa
Okwa tindilwa omboloha mwene gwofaalama kumangestrata mOmpangulilo yaTjiwarongo, ngoka ta tamanekelwa iipotha yathika puihamano yokukala noondjembo dhaahena omikanda oshowo iilongi yopakwiita.
Opolisi oya kwatako iilongitho yomilitaty mofaalama yomutamanekwa mOshitopolwa shaTjozondjupa oshiwike sha piti.
Georg Engelhard, 49, omukongo, okwa holoka komeho yompangu oshikando shotango konima sho a adhika niilongitho mbyoka mwa kwatelwa iilwitho yaana oombapila mofaalama ye momudhingoloko gwaKalkfeld mEtine lyoshiwike sha piti.
Nguka okuli omunafaalama omutitano ta tulwa miipandeko omolwa iipotha yokukala noondjembo dhaana omikanda.
Sha landula sho ehala lye lya hadhwa kopolisi, okwa tulilwamo iipotha iyali yokukala noondjembo dhaana olisensa, oshipotha shokweeta moshilongo ondjembo onene oshowo iipotha itatu yokukala niikutu.
Chief Inspector gwOshikondo shOmakonaakono gIimbuluma mOtjiwarongo, Katrina Andreas, okwa lombwele oNamibian Sun kutya opolisi oya kwatako ondjembo yoR1, oscope ya longululwa nondjembo ndjoka oya adhika ya holekwa moombuli dhegumbo.
Okwa kwatwako woo iikuti, oshowo oondjembo dhilwe mbali dhaahena oolisensa dhoka a popi kutya kutya okwe dhi pewa kookuume naakwanezimo.
Sho omakonaakono gopolisi ga tsikile okwa monika omakondeina gaali ngoka opolisi tango yali yishi omakondeina gokutalaleka ihe lwanima okwa monika kutya omakondeina ngoka ogeli omakondeina gokweenda gomakwatathano gomilitary.
Iinima yilwe ya kwatwako ongaashi omizalo dhoSouth-West Africa Territorial Force (SWATF) oshowo iilongitho yimwe yopakwiita.
Omufali gwiihokolola kompangu gwepangelo, Johannes Nunuheb okwa pula opo ompangu yi tinde omboloha uule wiiwike iyali tayi landula opo ku ningwe omakonaakonoa. Omupanguli William Kasitomo okwa kaleke oshipotha shoka sigo okomasiku ga7 gaJuli nuumvo, na okwa gandja omayele komutamanekwa a ninge eindilo lyomboloha.
Omukaleipo gwopaveta Jan Wessels, ngoka ta kalelepo omutamanekwa ina holoka mompangu, ihe okwa koleke kutya otaka gandja eindilo lyomboloha lyomutamanekwa omanga omasiku ga7 gaJuly inaga thikana.
Oshipotha shaEngelhard osha e ta komuyalu gwiipotha itano yaanafaalama taya tamanekelwa iipotha mbyoka muule woomwedhi owala ne. Andreas okwa pula mboka yena iilwitho yaahena omikanda nakehe tuu opo ya gandje iinima mbyoka kopolisi, opo ya yande omatulo miipandeko.
Uuna omuntu a gandja iilwitho mbyoka kuyemwene nena opolisi ihayi patulula epeko lyasha.
Andreas okwa popi kutya omatulo miipandeko agehe ngoka ga ningwa osha landula sho opolisi ya nothelwako.
JANA-MARI SMITH
Swapo a toto po oskola ompe
Geingob okwa popi ngaaka pethimbo kwa tulwa miilonga, oskola yopaumwene yongundu tayi pangele tayi ithanwa Swapo Party Private School. Geingob okwa popi woo kutya okwa holola omapulo kutya otashi ende ngiini mbela Swapo ta lele oshilongo uulethimbo.
“Otwa li tatu kondjele emanguluko lyoshilongo, mbela oya li ya pula kutya otwa kondjo ethimbo ele,” Geingob a pula.
“Swapo ota lele oshilongo molwaashoka tse ohatu longo nuudhiginini. Otashi ka pula ethimbo opo tu thigepo oshipundi shuuleli.” Aaleli yamwe yoSwapo nayo oya pandula oskola ndjoka ompe na oya popi kutya otayi ka ndungika aaleli aanyasha kombinga yomaihumbato gonawa omanga tayi ya longo woo omusindalandu gwongundu.
Ngoka a kwatele komeho oshituthi shoka, Helmut Angula, rector gwoskola ndjoka Marco Hausiku, Amushanga-ndjai gwoSwapo Nangolo Mbumba, nOmukokoli presidende Sam Nujoma, ngoka e li patron gwoskola ndjoka, oya popi poshituthi shoka. Nujoma okwa popi kutya aatondi inaya pandula ombili ndjoka tayi tyapulwa moshilongo onkene otaya ka mbadhala okweeta uutondwe mokati kaaleli yongundu. Geingob okwa popi kutya oskola ndjoka otayi ka kwashilipaleka kutya aaleli mongundu ndjoka oya ndungikwa nkene ye na okutaalela iikumungu yopaitopolwa, yoshilongo oshowo opolotika yopashigwana.
Okwa popi kutya oshikumungu shuukumwe, uuyuki nemanguluko nashi kwatele komeho oskola ndjoka.
“Okupitila owala mokumona uunongo nontseyo opo tatu vulu okukandula po omaupyakadhi ngoka ga taalela aakwashigwana yetu , tse tu vule okuya pa iikulya niizalomwa,” Geingob ta ti.
Omanga a gandja olupandu kwaamboka ya longo nuudhiginini mongundu, okwa nyana woo mboka taya popi nayi ongundu konima sho ya tulwa pevi.
“Oho ningilwa omalolelo sho wuli pevi. Oho kala tuu omukwaSwapo ngele wa tulwa pevi nenge oto popi kutya Swapo okwa lunduluka molwaashoka owa tulwa pevi?” Geingob a pula.
“Otatu kalekepo omusindalandu gwongundu moskola muka. Swapo oku na ondjokonona, onakuziwa nomuthigululwakalo. Swapo ota kalelele.”
Nujoma okwa popi kutya, oskola ndjoka otayi ka longa aanyasha kombinga yondjokonona yoshilongo, ondjokonona yaSwapo oshowo ooprogramma dhongundu. Angula okwa holola kutya emanitho lyookoosa moskola otali ka kala onkatu yokugandja oopoosa dhuuleli kiilyo mongundu.
Okwa yelitha kutya Namibia oshilongo oshiyamba noonkondo ihe oshi na omuyalu omushona gwaantu mboka ya mono eyambulepo montseyo, oshowo etopolo lyeliko shaathike pamwe.
Hausiku okwa popi kutya shoka sha tegelelwa oshoka kutya oskola itayi ka gandja owala uunongo ihe uunongo nawu kale oshitopolwa shonkalamwenyo yomuntu kehe.
“Iiputudhilo oyindji otayi gandja owala omadheulo goombaapila noonzapo ihe itayi ningi uunongo wu kale oshitopolwa shonkalamwenyo yaantu.”
GORDON JOSEPH
Egumbo lyaakokele mOshana
Aakuthimbinga ya yooloka mboka ya kutha ombinga momutumba ngoka gwa ningilwa mOshitopolwa shaShana oya yambidhidha oshiyetwa po shokutunga egumbo lyaakokeke moshitopolwa opo ku vule okusilwa oshisho aakokele mboka kaye na aayambidhidhi.
Oshigongi shoka shaakwashigwana osha ningilwa pOombelewa Oonene dhOshitopolwa, na osha ningwa metalelepo lyokomitiye tayi ithanwa Parliamentary Standing Committee on Gender Equality, Social Development and Family Affairs, okomitiye ndjoka ya talele iitopolwa ayihe o-14 moshilongo.
Oshigongi shoka osha kaliwa woo kaanangesesha, aakokele oshowo aaniilonga yokugandja omakwatho gopankalathano naakwashigwana.
Iigongi ya nuninwa okukundathana onkalo ndjoka oya landula etseyitho lya ningwa komunapaliamende, Elma Dienda mOmutumba gwoPashigwana momasiku 26 gaJuni, 2015 ngoka a pula opo ku tungwe omagumbo gaakokele miitopolwa ya yooloka.
Oshiyetwapo shoka osha tulwa momake gokomitiye ndjoka opo yi ninge iigongi noshigwana yo yi ka gandje olopota koPaliamende.
Momasiku 25 gaApilili nuumvo okomitiye ndjoka oya tokola okutalela po omagumbo gaaakokele mIitopolwa ngaashi Ohangwena, Kunene, Omusati, Oshana nOshikoto.
Pauyelele mboka wa gandjwa kOmunashipundi shokomitiye ndjoka, Gotthard Kasuto, elalakano lyiigongi okuuva omaupyakadhi ngoka ga taalela aakokele miitopolwa. Kasuto okwa holola kutya okwa haluka sho kamu na egumbo lyaakokele mOshana.
Okwa gwedha po kutya, sho ya talele po egumbo lyaakokele moTsumeb mOshitopolwa shaShikoto, oya mono kutya egumbo lyaakokele mondoolopa moka kali li pamuthika.
Kasuto okwa popi kutya mOhangwena oya talele po ondoolopa yaEenhana moka namo kamu na egumbo lyaakokele, oya mono woo nkene aakokele taya lumbu moluhepo olunene na kape na ngoka teya sile oshisho.
“Ngoka ogo omatompelo twe ya kaantu opo tu pulakene tse tu ka gandje olopota kOvenduka,” Kasuto ta ti. Oshikumungu sho kutalako omagumbo gaakokele onga oshidhila momudhigululwakalo osha popiwa. Omukokele gumwe okwa popi kutya uuyuni otawu lunduluka, nomoomvula dhonale andola oshikumungu shomagumbo gaakokele kapu nangoka teshi pulakene ihe ngashiingeyi onkalo oya lunduluka naantu oye yi taambako.
“Otu na aanona yetu mboka ye tu hole na inaya hala okutumona tatu mono iihuna ihe omolwa iilonga oya ka longela koondoolopa dha yoloka dhili kokule oshowo kondje yomafuta. Otwa thigwa po owala nuutekulu wetu mboka itawu vulu okutupa omakwatho agehe. Momagumbo gaakokele otatu ka silwa oshisho kaapangi nokulya iikulya yina iitungilutu, mboka yi li omukundu gwa taalela aakokele oyendji,” omukokele ta ti.
Aanambelewa yegandjo lyomakwatho gopankalathano nayo oya popi kutya etungo lyegumbo lyaakokele otali ka kala eyambeko.
KENYA KAMBOWE
Ondjambaya dhipagwa moKavango
Ondjamba ndjoka oyiitsuwa omutenya gwEtiyali.
Ondjamba ndjoka oya dhipagwa pethimbo mpoka Omupevi Minista gwOmidhingoloko nOmatalelepo, Tommy Nambahu a talele po oshitopolwa shaKavango West a popye kombinga yiipotha yomalugodhi pokati kaantu niiyamakuti m byoka ya londa pombanda.
Ondjamba ndjoka otaku fekelwa ya dhipagwa kaakwashigwana momudhingoloko gwomukunda Manyomdo.
Oya adhika ya tetwa omunkati oshowo omushila.
Ekunku enene lyombinzi olya adhika mpoka pwa tetelwa ondjamba ndjoka omunkati.
Ondjamba oya adhika ya siikilwa niitayi shoka sha holola omaipulo kutya otashi vulika oonakuyidhipaga yali taya pangele okuyigalukila lwanima.
Omupopiliko gwuuministeli Romeo Muyunda okwa kolele oshiningwanima shoka koNamibian Sun, na okwa popi kutya omakonaakono gopolisi moshiningwanima shoka otaga tsikile, opo ku monike kutya oolye ya dhipaga ondjamba ndjoka.
Nambahu okwa holola ehaluko lye omolwa oshiningwanima, na okwa lombwele oshikundaneki shika kutya okwa ningi oonkundathana dha adha ethikilo naakwashigwana oshowo aaleli yopamuthigululwakalo.
Nambahu okwa talele po oMusese Irrigation Scheme, ndjoka tayi dhika oshinano shookilometa 90 mUuninginino waRundu sha landula sho oshipotha shedhipago lyiiyamakuti ya gamenwa sha patululilwa gumwe gwomoomenindjela yehala Tulio Pereira.
Pereira okwa yaha ondjamba omasiku omashona ga piti.
Ondjamba okwa popiwa ya yonagula iikunwa yaakwashigwana momudhingoloko ngoka nasho Pereira a lombwelwa okwa yaha ondjamba ndjoka. Ondjamba ndjoka oya dhipagwa inaku tseyithilwa aanambelewa yuuministeli mboka yena oshinakugwanithwa shokuunga unga niikolokosha pokati kaantu niiyamakuti.
Ondjamba ndjoka ya dhipagwa okwa tseyithwa kutya kaya li ya nika oshiponga ihe oya dhipagwa owala omolwa ekuthombinga lyawo miikolokosha naakwashigwana.
Nambahu okwa popi kutya mokati koshigwana omu na omauyelele ga puka kombinga yonkalo yiikolokosha pokati kiiyamakuti naantu na okwa gwedha po kutya aakwashigwana oya pumbwa okupewa elongo .
Okwa gwedha po kutya aaantu ohaya igamene owala uuna iikolokosha yoludhi ndyoka ya holoka paku yaha oondjamba.
Nambahu okwa tsikile kutya aantu oya pumbwa okutseya kutya oondjamba ohadhi ende ngiini na oya pumbwa okukala yiilongekidha aluhe, unene mboka haya lumbu momidhingoloko mu na oondjamba.
Omupevi minista okwa ti, otaku talika kutya omikalo dhini tadhi vulu okutulwa miilonga opo ku yandwe nenge ku kondololwe iikolokosha mbyoka, ta gwedha po kutya aanambelewa itaya vulu okukala pomahala ngoka ethimbo alihe ihe nonando oongawo oondjamba nadhi gamenwe.
ELLANIE SMIT
Aalandithi yiihulo aazaizai ya mangululwa
Ongundu yaazaizai 16 mboka ha ya landitha iihulo mOvenduka na oya tulwa miipandeko omwedhi gwa piti sho ya adhika momapandanda gaVenduka oya mangululwa modholongo.
Mboka oya tulwa miipandeko pamwe naantu yalwe o-46 mboka yaadhika taya ilanditha.
Oshikundaneki shika osha lopota iiwike iyali ya piti kutya okwa holoka omaipulo kombinga yonkalonawa yoonakutulwa miipandeko nehangano limwe lyaashi lyopapangelo olya pula meendelelo emangululo lyawo.
Oshiwike shika gumwe gwomaalandithi yiihulo a tseyikanawa moshilongo nedhina Mama Africa, okwa popi kutya etulo miipandeko lyaantu mboka pwaahena iipotha yasha oshi li e yo pondje lyompango.
“Onda kala miilonga mbika uule woomvula 36 noshinima shokutula miipandeko aalandithi yiihulo nokuyamangulula lwanima oshi li epogolo.
“Aapolisi kaye na shoka taya longo moombelewa dhawo. Naya ye yaka kwate mboka taya longo iimbuluma ngaashi okuteya omagumbo niinima yilwe, e ta ya etha aaniilonga mboka kaye na ondjo,” Mama Africa ta ti.
“Otaya kwata aalandithi yiihulo opo ya yelwe miilonga molwaashoka kaye na we shoka taya ningi.”
Aazaizai mboka ya tulwa miipandeko oya za miilongo ngaashi Zimbabwe, Zambia naBotswana, na oya tulwa pamwe naakiintu yaNamibia mboka haya ningi ongeshefa ndjoka .
Omukomeho gwOmatembu nOongamba mUuministeli wIikwameni nOmatembu, Nehemia Nghishekwa, okwa koleke kutya oonakutulwa miipandeko oya mangululwa naamboka ye li moshilongo noombaapila dha kusha oya pewa oombapila opo ye dhi ulike poongamba ya shune kiilongo yaandjawo.
Omukalelipo gwopaveta gumwe ngoka ina hala uukwatya we wutumbulwe okwa popi kutya Oveta yEkondololo lyOmatembu oya nika oshiponga na otayi limbilike kombinga yimwe sho tayi pitika aantu ya tulwe moondjeedhililo uule womasiku 14 inaya pangulwa.
Namibian Sun okwa lopota omasiku ga piti kutya ehangano lyoNamibia National Diversity Consortium Human Rights Organisations olya pula omayamukulo kutya oshike sha ningilwa aazaizai mboka.
Ehangano olya pula ngele aazaizai mboka oya pewa tuu omakwatho gokuyakalelapo paveta oshowo aatolokeli.
Ongundu yaaNamibia mboka ya tulilwa miipandeko oshita naazaizai mboka oya mangululwa oshowo aazaizai mboka ye na omikanda dhokwiilongela moshilongo naanona yaali mboka haya zi momuhandjo gwoskola na oya li ya shunwa komuhandjo.
GORDON JOSEPH
Omupopiliko gwElelo lyaNgandjera a tidhwa miilonga
Elelo lyoPamuthigululwakalo lyaNgandjera olya koleke kutya oshilyo oshikuluntu shoka sha longele elelo ndyoka uulethimbo, Nahum Kamati Joel, ngoka a kala woo omupopiliko gwelelo ndyoka okwa tidhwa miilonga omolwa okwaahasimaneka Omukwaniilwa Johannes Mupongolitha Mupiya oshowo ompango dhelelo.
Joel, ngoka a za mOshikandjo shOngandjera mUuzilo, keshi we oshilyo shelelo lyoshilongo shaNgandjera okutameka momasiku 18 gaMei noompangela dhokumupingena po odhi li nale pokumanithwa.
Omukwaniilwa Mupiya okwa popi kutya, Joel okwa tidhwa mo melelo lyoshilongo molwaashoka okwa kala tiihumbata nayi uulethimbo.
Okwa ti okutameka omvula yo-2012 okwa kala ita landula oompango dhoshilongo.
“Onga elenga enene okwa li a pumbwa okukala taa lele pakugandja oshiholelwa nokwiiyutha koompango nokukwashilipaleka kutya aalelwa ye otaya gwanitha po woo ompango,” omukwaniilwa ta ti.
Onzo yi li popepi nelelo oya popi kutya omukwaniilwa okwa tokola okutidha Joel molwaashoka ine mu simanekwa na okwa ningi omboola ye pehala mpoka pwa li pwa nuninwa omukwaniilwa opo a ninge ohambo ye.
Omukwaniilwa okwa popi woo kutya iilyo yelelo lyoshilongo otayi taambula oombumbo nokugandja evi oshowo omahala gokutula oomboola kaanafaalama inashi za kezimino lyomukwaniilwa.
Okwa popi kutya onkalo ndjoka otayi e ta euvo lyonayi noontamanana mokati koshigwana.
Joel okwa wayimine elelo lyOmbala yaNgandjera moomvula dho-1970 na okwa taambiwako onga omuleli gwopamuthigululwakalo pamwe nayakwawo yalwe mo-1995.
Okwa koleke kutya okwa tidhwa melelo lyoshilongo sho a ningi omboola ye mohambo ye.
Okwa popi kutya ota lundilwa woo kutya okwa tula mondjato iimaliwa mbyoka ya futwa komutungi gwondjila yaTamanzi na okwa tindi okuninga oshitopolwa shosheendo shoka sha ka ninga oonkundathana nelelo lyUukwambi omolwa oshikumungu shekondjelo lyoongamba dhiilongo mbyoka iyali.
Joel okwa zimine kutya okwa ninga omboola pehala mpoka pwali pwa nuninwa omukwaniilwa ihe shoka hasho shemu tidhitha.
“Omboola naasho nda tindi okuya kUukwmbi oshili ihe kombinga yiimaliwa yondjila kashi shi oshili. Aatungi otaya vulu okugandja uumbangi kutya inaya pandje iimaliwa. Kombinga yomboola onde shi ningi molwaashoka Ongandjera kayi na ompango ndjoka tayi indike omuntu a tule omboola pehala lyuulithilo, noho ha ngame owala nda tula po omboola pomudhingoloko ngoka ihe ongame owala ta talika omeho.”
ILENI NANDJATO
Iikolokosha pokati kaantu niiyamakuti ya faalela oomwenyo dhaantu yane
Kwiikwatelelwa komiyalu dhoka dha gandjwa kUuministeli wOmidhongoloko nOmatalelepo, aantu yane oya dhipagwa kiiyamakuti omanga ya thika po-16 ya ehamekwa.
Uuyelele mbuka owa tseyithwa kUuministeli wOmidhongoloko nOmatalelepo, Pohamba Shifeta ngoka a popi niikundaneki kombinga yoshiyetithi shuupyakadhi mboka, na okwa popi woo kutya edhipago lyiiyamakuti onga oshizemo shiikolokosha mbyoka itali idhidhimikilwa.
Shifeta okwa popi kutya ope na woo aakwashigwana mboka haya dhipaga iiyamakuti uuna ya kutha ombinga miikolokosha mbyoka, niiyamakut iohayi dhipagwa owala pwaahe na epitikilo lyaanambelewa yiinamwenyo.
Omiyalu dhoka dha gandjwa otadhi holola kutya aantu ya thika pu yane oya dhipagwa nuumvo omanga o-16 ya dhipagwa omvula ya piti.
Iinamwenyo ya thika po-109 oya dhipagwa nuumvo omanga 554 ya dhipagwa omvula ya piti. Nuumvo oohecta dhiikunwa dha thika po-218 odha yonagulwa kiinamwenyo omanga omvula ya piti oohecta 222 dha yonagulwa.
Sho a popi niikundaneki Shifeta okwa popi kutya iipotha oyindji oya lopotwa moKavango West.
Shifeta okwa popi woo kombinga yopoloyeka yaMusese mOkavango West, moka oondjamba mbali dha dhipagwa komukwateli komeho gwopoloyeka ndjoka. Shifeta okwa popi kutya opoloyeka ndjoka kayi na oEnvironmental Clearance Certificate.
Shifeta okwa popi kutya, uusama otawu pewa uuministeli molwaashoka iinima inayi tulwa melandulathano.
Shifeta okwa popi woo kutya uuminsteli owala kala nokunyanwa kutya otawu gamene oomwenyo dhiinamwenyo pehala lyaantu, ihe okwa popi kutya uuministeli itawu popile ehwahwameko lyedhipago lyiinamwenyo.
Okwa popi kutya kashi li paveta okudhipaga oshinamwenyo ito shi ningi momukalo gwokwiipopila nongele kape na epitiko okuza kuuministeli.
Pahapu dhaMinista oopresenda 75 dhaatalelipo moshilongo ohashi nanwa kuushitwe mwakwatelwa iiyamakuti.
“Ngele otwa dhipagwa po iiyamakuti yetu nena otatu tula oshikondo shetu muupyakadhi woshimaliwa, molwaashoka omatalelepo ohaga gandja oshimaliwa shili pokati koobiliyona 7 sigo 8 koGross Domestic Product.”
Okwa popi woo kutya ope na omwaka gwegameno lyaantu okuza kiiyamakuti tashi etithwa keyambulepo lyoopoloyeka dhuunamapya noopoloyeka dhilwe unene moKavango West, Kunene, Erongo, Zambezi, Omusati, Ohangwena nOshikoto.
MoKavango West omahala ga gumwa ongaashi Musese naNzinze moka oondjamba dha thika pe-100 kwa lopotwa dha yonagula iikunwa.
Oondjamba dhoka otashi vulika dha zilila moAngola nenge pomahala gamwe mpoka pe na oondjamba odhindji.
Minista okwa ti momudhingoloko ngoka dhili ogwa kala omudhingoloko hagu ende iiyamakuti monakuziwa.
ELLANIE SMIT
Otombo ihayi ningi uunona uushunga
Uuyelele mboka owa gandjwa pethimbo lyomahwahwameko ga nuninwa aakiintu mboka yiihumbata ngoka ga ningilwa mOshipangelo shoPaumwene shaMediPark mOngwediva ehuliloshiwike lya piti.
Pethimbo lyomahwahwameko ngoka, osha yelithwa kutya otombo ihayi ningitha uunona uuyelele ngaashi shiitaaliwa koyendji.
Omupangi mOshipangelo shaMedipark, Nangula Angula okwa popi kombinga yeitaalo ndyoka,pethimbo a popitha aakiintu yiihumbata ya thika po-200, mboka ya kala pehwahwameko ndyoka.
“Kashi shi oshili kutya ngele to nu otombo omanga wuli metegelelo otashi indjipaleke ompito yokanona koye opo ka ninge okayelele unene. Kashi shi oshili woo kutya ngele oholi omalemuna pethimbo u li metegelelo nasho otashi indjipaleke ompito opo wu pulumuthe okanona okayelele. Kashi shi oshili kutya ngele oto li omagungu omanga wuli metegelelo otashi ningitha okanona koye ka kale haka yeya unene. Omipopyo dhoka kadhina uukwashili na otwa pumbwa okwiikaleka kokule nadho nopehala natu konge omakwatho gopaunamiti,” Angula ta ti.
Oshituthi shoka sha ningwa koMedipark meyambidhidho lyoStandard Bank noongeshefa dhilwe osha gandja omakwatho gopaunamiti goshali kaakiintu yiihumbata mOnooli yoshilongo.
Oshituthi shoka osha kaliwa woo komunyekadhi gwaNamibia, Monika Geingos.
“Okupitila miiyetwapo ngaashi ehwahwameko ndika, aakiintu otaya ilongo esimano lyokwiilongekidhila omategelelo,” Geingos ta ti.
Geingos, okwa popi kutya okuninga etegelelo oshili oshinima tashi dhigupalitha oonkalamwenyo dha yamwe, naashoka osho tashi etitha aakiintu yamwe ya ekelehi uunona.
“Uuna wa uvu okanona ka ekelwahi, omwenyo gwoye ohagu uvu nayi omolwa okanona hoka taka kanitha omwenyo gwako momukalo guli ngaaka. Oshiwinayi noonkondo na inashi ningwa we. Otatu shi hulitha po owala uuna aakiintu ye na omauyelele oshowo oompito dha mbwalangandja dhokwiimonena iingambekitho yoluvalo nongele aakiintu oya tsikile nokweekelahi uunona, nena naya pangulwe. Itatu gandja uusama ngele nani inatu gandja omakwatho.”
Omukomeho gwoshipangelo shoka, Dr Tshali Iithete, okwa popi kutya oshiyetwapo shoka oshi na oshilonga noonkondo na otaya dhilaadhila okushininga oshinima shokomvula molwaashoka omayambidhidho nokwatho kaakiintu yeli momategelelo oge na oshilonga unene.
“Monakuziwa aakiintu aanyasha mboka ya ningi omategelelo oya kala nokupewa omayele kaakokele ihe ngashiingeyi ihashi ningwa we. Oyendji yomaakiintu yetu aanyasha otaya ningi aavali inaya mona omayele gasha. Osha simana woo okutothamo kutya okweeta pamwe oofamili oshili sha simana monkalamwenyo yopamwe onkene aasamane, oohe yuunona nookuume oya pumbiwa ya kale oshitopolwa shonkalo ndjoka.”
ILENI NANDJATO
Omahangano gomakwashilipaleko naga kwashilipaleke oshikukuta
Omahangano gomoshilongo naga konge oompito dhopangeshefa momidhingoloko dhoshikukuta go ga vule okukala taga gandja omakwashilipaleko goshikukuta.
Ominista yUunamapya, Omeya nIihwa John Mutorwa, oya ningi omagwedhelepo ngoka oshiwike sha piti, pethimbo kwa tulwa miilonga omutumba tagu ithanwa African Drought Conference ngoka tagu ningwa pokati komasiku 15 sigo 19 gaAguste nuumvo mOvenduka.
“Uupyakadhi woshikukuta inawu gwila owala komapepe gepangelo. Otwa pumbwa omahangano gomakwashilipaleki oshowo ombaanga nadhi totepo omakwashilipaleko goludhi ndoka opo aanafaalama ya gamenwe konkalo yoshikukuta,” minista ta ti.
Okwa popi woo kombinga yonkalo yeeto lyiikulya moshilongo, ta ti okwa pumbwa okutungwa oompungulilo dhiikulya, nuuna onkalo yoshikukuta tayi holoka nena oshilongo otashi kala shina oondya dha gwana pehala lyokukala tashi kutha iikulya pondje yoshilongo.
Okwa popi kutya epangelo olya pumbwa okutula miilonga oompungulilo dhiikulya oshowo oombanga dhiikulya moshilongo ashihe opo aakwashigwana ku kwashilipalekwe kutya oya silwa oshisho pethimbo lyomathimbo omadhigu goshikukuta.
Mutorwa okwa ti onkalo yoshikukuta otayi pula oshilongo shi kale aluhe shiilongekidha nokukonga omikalo dhoka tadhi vulu okukandula po uupyakadhi mboka.
Hugunina okwa popi kutya onkalo yokukala owala kwa tegelelwa epangelo olyo li ninge kehe shimwe , otashi etitha elongitho lyiimaliwa oyindji okuza kepangelo mooprogramma dhoshikukuta.
NAMPA
Iilonga yolutenda mOnooli yili metifa
Ondjila ndjoka yoshinano shookilometa 28 otayi ka pula epangelo oshimaliwa sha thika poomiliyona 245. Iimaliwa mbyoka inayi kwatelamo ontopa yoomiliyona 40, olutenda lwolwene oshowo osasiyona ndjoka tayi tungwa mOshakati.
Lwopotundi onti- 07:00 ongula yEtitano aakalelipo lyoNational Youth Service (NYS) ya thika pe-100, aanapolotika oshowo aakwashigwana oya tamekitha iilonga konima shoNujoma a tameke iilonga mbyoka noshihupulo oshowo okatololi.
Nujoma okwa pula oshigwana shi longele kumwe mokuyambulapo iikwaniipangitho yeyambulepo lyoshilongo.
“Osha simana okulongela kumwe opo owala tatu adha esindano. “
Nujoma okwa popi kutya aakwashigwana naya gandje eyambidhidho pethimbo lyeiyambo ndyoka tali hulu oshiwike shika.
Robert Hoeseb gwoWindhoek Consulting Engineers okwa lombwele oNamibian Sun kutya opoloyeka oya topolwa miitopolwa itatu. Iitopolwa iyali oshowo ontopa oya pumbwa okukala ya pwa okuya muMaalitsa gwo-2017.
Hoeseb okwa popi kutya oshitopolwa shotango shuule wookilometa 14 okuza mOndangwa otashi manithwa muule woomwedhi 15 komahangano lyaChina State Construction noAblan Engineering. Omanga oshitopolwa shookilometa 14 shoka sha hupako tashi manithwa nuumvo muNovemba kehangano lyoRoadhart.
Ehangano lyoNexus Construction Company olyo li na oshinakugwanithwa shokutunga ontopa yongushu yoomiliyona40, ndjoka tayi adhika okuza mOndangwa oshinano shookilometa 10 na oya tamekwa nale.
Hoeseb okwa popi kutya okwa pitithwa nale otendela yokutunga osasiyona yomashina mOshakati na okwa popi kutya olutenda ndoka otalu manithwa mo-2018.
Pahapu dhaJacky Zhang, omukomeho gwo China State Construction, aaniilonga ya thika pe- 140 otaya ka kutwa miilonga mbyoka.
KENYA KAMBOWE
Aaniilonga yaAir Namibia taya tamanana omolwa Adjovi
Omunambelewa Omukuluntu gwoAir Namibia, Mandi Samson, okwa lopotwa a popi kutya okwa pewa oshinakugwanithwa komupresidende gwoshilongo a katuke oonkatu dhoka tadhi etitha opo ka ku lelepekwe we oonkondalaka dhaatiligane mboka kaye shi AaNamibia.
Okwaahalelepeka okondalaka yaJacqui Dadford moAir Namibia okwa lopotwa sheetithwa koontamana dhoka dha holoka pokati ke nomutotipo gwoKora Awards, Ernst Adjovi, ngoka monena e na oondjo dhoshilongo sha thika poomiliyona 30.
Dadford okwa kala ta longele ehangano ndyoka lyomatukodhila uule woomvula 23 ihe iilonga ye nehangano oya adhaka ehulilo sho omukomeho gwehangano ndyoka emu lundilile uukwamuhoko .
Oshiningwanima shoka osha tameke sho Dadford ya yi moontamanana naAdjovi omanga a li pamwe nolweendo lye lyoKora okuza moJohannesburg okuya mOvenduka momasiku 13 gaJanuari nuumvo.
Palopota ndjoka oya holola kutya Adjovi okwa li iishangitha miipundi yopangeshefa omanga yakwawo yiishangitha miipundi yopaliko, na oya li ya pulwa kaaniilonga opo ya ulike uumbangi wawo womaindilo govisa.
Iilyo iyali yoKora inayi vula okugandja uumbangi mboka naDadford okwa dhidhilike kutya okatekete kamwe okali ka puka.
Shoka osha etitha Adjovi a ze kehala lye nokuya kehala hoka kwali kuna yakwawo na okwa tameke ta umana. Dadford okwa kambadhala okuyelitha kutya uupyakadhi owuli peni oshowo kombinga yokatekete hoka ka puka, ihe Adjovi ina hala okupulakena na okwa ningi omatilitho kutya otaka lopota omuniilonga ngoka komupresidende gwoshilongo oshowo kuSamson.
Adjovi okwa ekehehi woo opassport ye kuDadford na okwa dhanga omitsalo dhe.
Sho Dadford e mu gunu kutya omaihumbato ge otashi vulika gemu kuthithemo modhila aniwa Adjovi okwa igidha kutya ngoka ogo omatompelo ke holele Aasouth Afrika molwaashoka kaye na esimaneko naantu ye.
Adjovi lwahugunina okwa pula aantu ye ayehe ya ka kuutumbe hoka eli.
Konima yomwedhi gumwe, momasiku 16 gaFebruali, Samson okwa tseyithile ombelewa yaJohannesburg kutya kutya okwa hala okuninga oshigongi naaniilonga.
Dadford okwa popi kutya petameko lyoshigongi, kutya Samson okwe mu ula kutya okwa taalela uupyakadhi na okwa holola omaipulo omolwa omapopyo guukwamuhoko taga ningilwa ombelewa ndjoka.
Pethimbo lyomutumba ngoka Samson okwa popi woo kutya aniwa okwa pewa oshinakugwanithwa opo a kuthe Dadford popoosa ndjoka e li na ina pitikwa okuya mekwatathano nookastoma.
Samson okwa lundile woo Dadford uukwamuhoko oshowo okuya moontamana nakuume komupresidende (Adjovi) nomupresidende aniwa okwa gandja oshinakugwanithwa kuye opo uungaunga noshikumungu shoka.
Okondalaka yiilonga yaDadford inayi lelepekwa molwaashoka keshi omuNamibia aniwa ihe Dadford okwa hololwa kutya oku li omvalele yaNamibia.
Omakonaakono noonkambadhala dhekandulepo lyuupyakadhi mbuka, ogeli metifa.
Ngoka ta longo pehala lyomupopiliko gwoAir Namibia, Wimpie van Vuuren, okwa popi kutya iikumungu ngaashi mbyoka ya holoka itayi yi moshipala omakonaakono molwaashoka ehangano ohali ungaunga niikumungu mbyoka esiku kehe.
Okwa popi woo kutya etalelepo lya Samson mombelewa yaJohannesburg inali hwahwamekwa koshikumungu shoka ihe omunambelewa ngoka okwa li nale ta ningi omatalelepo moombelewa dhehangano.
caption
CATHERINE SASMAN
Iipuna tayi kondjele Omatala
Olugodhi lwekondjele lyevi ndyoka lyuunene woohecta mbali , ndyoka tali adhika mondjila onene yaShakati olwa tukuka sha landula sho omahangano gaali gomoshilongo ga ulikwa opo ga yambulepo ehala ndyoka lya ningi oomvula noomvula tali longithwa onga ehala lyokushingithila kaanangeshefa aashona.
Namibian Sun okwa nothelwako kutya muDesemba gwomvula ya piti, okomitiye oya gandja omagwedhelepo kelelo lyondoolopa opo ehangano lyoFAI Square Development Consortium – ndyoka kuniwe einekelo kutya olya Frans Aupa Indongo li pewe oshitopolwa shoka shevi konima sho lya gandja eindilo dhingi okuyeleka nomaindilo ngoka ga gandjwa komahangano galwe. Omatala ngoka omape mondoolopa ndjok oga lukilwa oshipuna shoka. Nonando ongaaka ookansela yamwe melelo lyondoolopa yaShakati, ya kwatelwa komeho komunashipundu gwokomitiye yelelo, Gabriel Kamwanka, oya tothamo ehangano lyo Twine Investment Holdings opo li pewe evi ndyoka. Ehangano olyomunambelewa omukuluntu nale gwoTelecom, Frans Ndoroma na Otto Shikongo, ngoka e li omunambelewa omukuluntu gwoDe Beers Marine Namibia.
Inashi yelamo ngele ehangano lyoTwine Investment olya li ngaa lya ningi eindilo opo li pewe po oshitopolwa shoka shevi molwaashoka kali mo momusholondondo gwomahangano o-11 ngoka ga ningi omaindilo.
Ndoroma okwa zimine kutya okuli gumwe gwomooyene yehangano ndyoka ihe ina popya ngele oyali ngaa ya holola ohokwe okupewa evi ndyoka.
Omahangano galwe ngoka ga ningi omaindilo ongaashi ehangano lyaSwapo, Kalahari Holdings, Lynx Property Developers, Oshiwana Property Developers, Teclink Consultants, NDI Holdings, Sinco Investments, Water Power Trading cc, BH Properties noSun Investment cc.
Omagwedhelepo gokugandja evi ndyoka koFAI Square Development Consortium okwa lopotwa ga ningwa kokomitiye yevi nomagumbo melelo lyondoolopa nomagwedhelepo ngoka oga pewa okomitiye yelelo opo yi vule okuninga etokolo lyahugunina.
Nonando ongaaka shoka inashi ningwa molwaashoka okomitiye yelelo oya shuna kokomitiye yevi nomagumbo oshikumungu shoka.
Kamwanka ngoka e li omunashipundi gwokomitiye yelelo oye woo natango omunashipundi gwokomitiye yevi nomagumbo na okwa kala ta kwatakanithwa noongeshefa dho BH Properties.
Ekondjelo lyehala ndyoka olya thiki momakutsi gOminista yevi nEyambulepo lyOondoolopa nUushayi, Sophia Shaningwa ngoka muSepetemba gwomvula ya piti a shanga ombaaapila yuuka kelelo lyondoolopa ndjoka.
Shoka osha landula sho ondoolopa ya ndopa okutsa kumwe muApilili gwomvula ya piti kutya evi ndyoka otali pewa lye.
Shaningwa okwa mono omusholondondo gwiikundathanwa yomutumba gwelelo na okwa popi kutya pakutala kiikundathana mbyoka ya ningwa otashi vulika ku ka holoke oontamanana.
Shaningwa okwa popi woo kutya kashi li mondjila omunashipundi gwelelo a kale woo omunashipundi gwokomitiye yevi nomagumbo.
Kamwanka oshiwike shika okwa tindi okupopya ngele omapopyo kutya okuli ta kwatakanithwa noongeshefa dhoBH Properties ogoshili. Okwa tindi kutya opena ompito yuukombunda.
“Owa hala ishewe okuuva shike okuza kungame ngele onzo yoye oye kulombwela iinima ayihe? Shoka ngame tandi popi ooshoka owala kutya aanashipundi ihaya iyuluke yoyene ohaya hogololwa kelelo lyondoolopa. Kamu na ontopolwa mOmpango yElelo lyOondolopa ndjoka tayi indike omuntu a kale omunashipundi gwelelo nomunashipundi gwokomitiye yevi,” Kamwanka ta ti.
Mayola gwondoolopa Katrina Shimbulu naye okwa popile Kamwanka ta ti, okwa hogololwa opo a longe mokomitiye yelelo nomokomitiye yevi na kewete uupyakadhi wa sha.
ILENI NANDJATO
Epeko lyopolisi
Olugodhi lwa tukulwa koontamanana kutya olye ta kala megumbo naangoka tayi a ka pashiyone , olwa etitha omukiintu gwoomvula 21 a tse omulumentu gwoomvula 21 sigo omeso.
Olopota yopolisi oya holola kutya, omukadhona gwaRomeo Eichab okwa li ompinge netokolo lye lyokuya a ka lyange ongulohi yEtitano.
Pethimbo lyolugodhi, Eichab okwa tsu omukadhona gwe nombele, nomukadhona okwa kutha oshikonde nokutsa Eichab montulo. Eichab okwa falwa meendelelo koshipangelo ihe okwa hulithile mondjila. Omukadhona ngoka okwa tulwa miipandeko.
Natango mOshitopolwa shaKhomas, omukiintu okwiimangeleke moshipangelo shaantu mboka ye na uupyakadhi wopamadhilaadhilo mOlyomakaya. Jennifer Uises (27) okwa adhika eendjelela mekende lyondunda ye, nomakonaakono gopolisi otaga tsikile.
MoHavana omunamimvo 24 okwa yaha nondjembo omunamimvo 21 montulo. Shoka sha etitha omutamanekwa opo a yahe nakuninga oshihakanwa kashi shiwike. Nakuyahwa okwa taambelwa moshipangelo shaKatutura e li monkalo yanayipala, nomutamanekwa okwa tulwa miipandeko.
MoRuacana mOshitopolwa shaMusati, aakiintu yaali yeli momategelelo oya hulithile moshiponga shohauto mondjila yaRuacana-Outapi omutenya gwEtitano. Otaku hokololwa ohauto moka yali oyiidhenge omutse nomutse nohauto yombaki. Gumwe gwomaakiintu mboka okwa li omuhingi gwohauto omanga mukwawo a li omufaalelwa.
Oonakuhulitha oya tumbulwa komadhina kutya oMbalundu Veronika (33) naMiriam Ndinelungi. Aafaalelwa yaali mohauto moka oya ehamekwa noonkondo na oya falwa meendelelo mOshipangelo shaShakati. Omuhingi gwohauto yombaki naye okwa ehamekwa.
MoMbaye koongulasha dhOsoondaha opolisi ndjoka yali tayi patolola oya adha omudhimba gwomulumentu gu na oshilalo momutse guli molukanda lwaTutaleni.
Okuniwe einekelo kutya nakusa okwa dhengwa nodhopi, sha etitha eso lye. Nakusa okwa dhimbululwa kutya omunamimvo 30, Frans Mateus. Kape na ngoka a tulwa miipandeko nopolisi otayi pula kehe ngoka e na uuyelele aninge ekwatathano nopolisi.
Moshitopolwa shaHangwena, momukunda Okashegele village, omukiintu omunamimvo 56 okwiimangeleke. Olutu lwaJosefina Salatiel olwa adhika lweendjelela momuti mOlyomakaya.
GORDON JOSEPH
Oonkundathana odha pumbiwa- Mayola gwaNdangwa
Mayola gwondoolopa yaNdangwa, Paavo Amwele okwa pitika aalandithi yomomapandaanda ya shune pomahala giindikwa mpoka ya kala nokushingithila iipindi yawo, sha landula omutumba gwelelo lyondoolopa ngoka gwa tokola opo aalandithi mboka ya kuthwe po pomahala ngoka.
Metiyali lyoshiwike sha piti, aakalelipo yElelo lyOndoolopa yaNdangwa oga gandja elombwelo kaalandithi yomomapandaanda unene momukulambo gwondjila onene mondoolopa ndjoka opo ya kale ya hulitha po okulandithila pehala ndyoka muule woowili 24.
Oshikundaneki shika shoNamibian Sun osha tseyithilwa kutya aalandithi yamwe oyi iyutha kelombwelo ndyoka ya pewa omanga yamwe ya yi ya ka gandje omanyenyeto gawo koombelewa dhelelo.
Okwa ningwa aniwa iigongi yopaali ya kaliwa kiilyo yelelo lyondoolopa mwakwatelwa ookansela oshowo mayola gwondoolopa.
Iigongi mbyoka oya tsu kumwe opo aalandithi mboka kaya pitikwe we ya landithile pomahala ngoka ihe naya lundululile uutenda wawo wokulandithila komatala gokulandithila.
Konima yoowili dhontumba Amwele okwa tseyithile aalandithi mboka opo ya shune komahala gawo ngoka taya landithile shaaheli paveta.
“Onda haluka mokuuva kutya mayola okwa ningi ngaaka molwaashoka naye okwa li ta yambidhidha etokolo lyokutidha momapandaanda aalandithi mboka,” onzo ya popi ngaaka.
Amwele sho a ningilwa omapulaapulo okwa zimine kutya okwa lombwele aalandithi ya shune pehala mpoka molwaashoka ina pandula omukalo ngoka tamu ihumbatelwa aakwashigwana mboka na kaye na mpoka taya yi.
Okwa popi kutya inaku ningwa oshigongi naalandithi opo kwaadhike ekandulepo lyomukundu pamwe.
“Aantu naya shune owala ya ka landithile pomahala ngoka omanga tatu kongo omukalo guli nawa gwokukandulapo uupyakadhi mboka. Omuntu ngoka e ku lombwele otashi vulika a kale omunambelewa gwelelo lyondoolopa ngoka ina tseya oshizemo shomutumba ngoka gwa ningwa omutenya,” Amwele ta ti.
Okwa popi kutya osha simana noonkondo opo aalandithi yomopandaanda pamwe naanambelewa yelelo ya a dhe etsokumwe.
Amwele okwa ekelehi omapopyo kutya ope na omahala ga gwana komatala gokulandithila mondoolopa ndjoka, na okwa popi kutya uupyakadhi uunene moshikumungu shoka, opehala mpoka tapu tulwa aantu mboka uuna ya tembudhwa pomahala ngoka haya landithile ngashiingeyi.
KENYA KAMBOWE
Ehololomadhilaadhilo lyaanona yokombanda otali tsikile
Aanona mboka ya valelwa mekondjo ya unga oontanda poombelewa dhongundu yoSwapo mOshakati oya popi kutya etalelepo lyaNangolo Mbumba ndyoka a ningi mEtitano itali ti sha na otaya tsikile nehololomadhilaadhilo lyawo lyokuya kOvenduka kolupadhi.
Konima yoomwedhi sho ya kala ya tegelela etalelepo lyaMbumba aanona mboka inaya nyanyukilwa oshizemo shomutumba guule wetata lyowili ngoka ya ningi namushanga-ndjai gwoSwapo, na oya lombwelwa opo ya kale yiidhidhimika sigo pwa holoka oompito dhiilonga okuza kiikondo ya yooloka.
Omupopiliko gwongundu ndjoka, Tuhafeni Nhinda, okwa popi kutya ehololomadhilaadhilo otali tsikile na otaya kala poombelwa dhongundu sigo ya mono iilonga.
“Eyamukulo ndyoka twa pewa kuMbumba inatu li pandulwa otwa li twa hala e tu lombwele kutya otatu pewa iilonga uunake. Otaya endulula oshinima sha faathana aluhe, ihe ngashiingeyi itatu yiwa moshipala komauvaneko, otatu tsikile nolweendo lwetu,” Nhinda ta ti.
Aanona mboka otaya ka tsakanena nayakwawo mboka ya kala ya unga oontanda moRundu nomoGrootfontein.
KENYA KAMBOWE