Okomitiye tayi ithanwa parliamentary standing committee on foreign affairs, defence and security oya mono kutya omukaleipo gwaNamibia moNigeria ohazi momakuma ga kulupa omanga onkalo yegameno lye tayi limbililike.
Olopota ndjoka ya tulwa poshitaafula momutumba gwoPaliamende oshiwike sha piti kokomitiye ndjoka ya kwatelwa komeho koshilyo shopaliamende Leevi Katoma, oya holola kutya omuyelo gwokuya momatungo moka ha longele ohagu patululwa kolupadhi omanga kape na uuthano wokutala komainyengo gaantu okuya nokuza momatungo moka.
Onkalo ya faathana oya monika kegumbo hoka haku zi omunambelelwa ngoka.
“Onga oshizemo egumbo ndyoka otali yonagulwa komvula nomaupyakadhi galwe. Ombinga yimwe yegumbo oya yonagulwa noonkondo omolwa etondoko lyomeya nomukalelipo gwoshilongo okwa popi kutya egumbo ndyoka olya pumbwa okulongululwa nenge pamwe ku kongwe egumbo limwe,” olopota ya holola.
Uupyakadhi wumwe onkalo ye yandjakaneko lyolusheno ndjoka tayi etithwa woo eyo moshipala lyomakwatathano gopayengodhi nonkalo ndjoka otayi sitha ohoni noonkondo.
Dr Peingeondjabi Shipoh, ngoka eli omukalelipo gwaNamibia moNigeria okwa koleke onkalo ndjoka na okwa popi kutya olundji ohaya adhika kodhima yolushneo uule nando owiiwike iyali noombelewa dhawo kadhi na ootelefona dhokopaala.
“Otwa kongo oongodhi dhopeke dha thika puheyali moombelewa yetu molwaashoka aantu ihaya vulu okuninga omakwatathano natse pafax nenge paemail uuna olusheno lwa guko. Shoka kashi shi nale uupyakadhi wegameno?” omunambelewa ngoka ta pula.
Shipoh, ngoka e li moshilongo omolwa ongeshefa yopaumwene okwa popi kutya okwa ningwa omakonaakono kombinga yonkalo yegameno ihe olopota ndjoka oyi li oshinima shomeholamo.
Nonando okwa li a tindi okupopya sha kombinga yonkalo ndjoka okwa tsu omuthindo kutya onkalo ndjoka kayi li pamuthika.
“Oombelewa dhoka odhali dha tembuthwa okuza koLagos okuya koAbuja na ka pwali iikwaniipangitho nomuntu owali to thiminikwa okulongela mohotela nenge mombashu. Omuntu ngoka a liko nale okwa landa omatungo gaali ihe inaga tungwa opo ando ga longithwe onga oombelewa ihe oga nuninwa ongeshefa.”
Ominista yoInternational Relations, Netumbo-Nandi Ndaitwah okwa tindi omapopyo ngoka ihe okwa popi kutya omukalelipo nale oku shi shi kutya etungo ndyoka olyali ngiini pethimbo lya landwa omimvo dha piti.
Nigeria okwa kala monkalo ya piyagana yiiponokela okuza koongudu dhuukulo uule woomvula dha piti.
Palopota dhiikundaneki okwa ningwa oshiponokela shoka sha dhipaga aantu 21 moAbuja moka muna ombelewa yomukalelipo gwaNamibia.
Aantu ya thika po86 mwa kwatelwa aanona oya dhipagelwa miiponokela ya yooloka momukunda gwomOnooli Uuzilo woshilongo muFebruali nuumvo.
JEMIMA BEUKES
Onkalo yomukalelipo gwaNamibia moNigeria inayi gamenwa
Omunafaalama omutitatu a tulwa miipandeko omolwa iilwitho
Okwa tulwa ishewe miipandeko omunafaalama mOtjiwarongo omolwa okukala niilwitho yaana omikanda, konima owala sho kwali kwatulwa miipandeko aanafalama yaali omolwa oshipotha sha faathana oomwedhi dha piti.
Etuko miipandeko ndyoka olya etitha opolisi mOtjozondjupa opo yi ninge eindilo kaanafalaama ayehe mboka ye na iilwitho niikuti, oshowo iinima yilwe yopaukwaita ye yi gandje kopolisi yaahena uumbanda.
"Otatu indile mboka mu na iinima mbyoka mu yi gandje kopolisi, kashi li paveta okukala niilwitho oshowo iikutu pwaahena epitikilo," Omupopiliko gwOpolisi yaTjozondjupa, Marueen MBeha a popi mEtiyali.
Opolisi oya popi kutya iilwitho yimwe mboka oya za nale omanga noshilongo inashi manguluka na kakushiwike kutya oya kala ya holekwa peni oomvula adhihe dhoka.
Omupevi kOmufala gwoNamPol, Edwin Kanguatjivi okwa kolele kutya iilwitho yimwe mboka oya zi nale omanga oshilongo inashi manguluka nayamwe inaya uyutha kelombwelo ndyoka lya li lya gandjwa opo iilwitho mbyoka yi gandjwe na oyo taya tulwa miipandeko ngashiingeyi.
Nampa okwa lopota mEtiyali kutya Alexander Campbell okwa tulwa miipandeko mOlyomakaya pofaalama ye yaCapricorn konima sho opolisi ya mono iikutui ya thika po-201 yondjembo oshona.
Pahapu dhaMbeha, Campbell okwa taalela oshipotha sheyo pondje lyompango yoArms and Ammunition Act of 1996 oshowo nokukala niikuti shaali paveta.
Mbeha okwa popi kutya, Campbell okwa adhika niikuti, oshowo iikwaniilongitho yimwe yaakwiita yoKoevoet shaaheli paveta na kape na ondjembo ya monika.
Palopota yoNampa, omukalelipo gwopaveta gwaCampbell, Schalk Oosthuizen, ngoka kalelepo omutamanekwa pethimbo a holoka mompangu mOmaandaha okwa popi kutya, omuyakulwa gwe okwa thigulula iinima mbyoka pamwe nofaalama okuza kuhe mo-2015.
MuFebruali opolisi oya tulwa miipandeko Johannes Mostert miipotha ya faathana oshowo Willem Maritz ngoka a adhika naye niikuti, oondjembo niitopitha.
Omutseyinawa goondjembo gumwe ngoka a popi ina hala edhina lye li tumbulwe, okwa holola kutya aantu yamwe ohaya kala niinima mbyoka ihe kaye shi shi ngele oshi li etaaguluko lyompango. Okwa popi kutya aantu ohaya thigululwa woo oondjembo niinima yilwe.
Okwa popi kutya ethimbo limwe aantu mboka oya pumbwa owala oku kunkililwa yo iinima yawo tayi kuthwako pehala lyokutulwa miipandeko.
"Aantu mboka aagongeli yiinima; oya hala ondjokonona yiita na ihaya longitha oondjembo dhoka. Aantu mboka inaya nika oshiponga," omutseyinawa ngoka ta ti.
Omugongeli gumwe gwoondjembo okwa popi kutya, iipotha itatu mbyoka yaantu ya tulwa miipandeko sho ya adhika niiwitho, iipotha ya yooloka.
Okwa popi kutya oyendji yomaagongeli yoondjembo ohaya sithwa uunye omolwa omaindilo ngoka haga kutha uulethimbo opo ga zimine nenge ya mone omayamukulo.
"Oomvula dhika ohaya kala iilwitho mbyoka uule woomwedhi nenge oomvula omanga inaye ku pa epitikilo opo yi kale nayo. Shika ohashi sitha aantu uunye na ohaya tokola okukala niilwitho shaaheli paveta."
JANA-MARI SMITH
OmuChina a yekwa ooN$500 000 mOshakati
Oongangadhala inadhi dhimbululwa odha yi ontuku noshimaliwa shooN$500 000 omutenya gwOmaandaha mOshakati.
Oonakuninga oshihakanwa shuulunga mboka, aakwashigwana yaali yaChina mboka yali mokaloli okashona ke na ooshako dhiimaliwa.
Pauyelele mboka ya gwandja kopolisi yaNamibia, oshiningwanima shoka osha ningilwa komeho gostola yAaChina yili olwaamba noKFC popepi nEtango Complex lyopo-16:30.
Komanda gwOpolisi yaShana, kOmufala Rauha Amwele okwa popi kutya AaChina mboka oya thikama owala mondjila ndjoka yaKatana na gumwe okwa yi moKFC opo andola a ka lande iikulya, sho aantu yaali yaaheshiwike ya yi pohauto yawo.
Okwa popi kutya oongangala dhoka odha tameke tadhi popi nOmuChina gumwe ngoka a li a dhigala mohauto e li konima yohauto ihe ongangala yimwe oya tameke tayi ende tayi dhingoloka ohauto na oya yakula po ondjato yiimaliwa, naamboka oya yi ontuku nokuya moohauto mbali dhoka ya fadhukapo nadho. Oohauto dhoka oBMW noToyota Yaris. Kapena ngoka a tulwa miipandeko.
AaChina aanangeshefa mboka ya tseyika nokukala aluhe ha ya pungula omuyalu gwiimaliwa oyindji moostola dhawo nenge momagumbo gawo naashoka otashi ningitha ya kale taya talika omeho koongangala.
"Otwa kala nokukunkilila aantu, kaye shi owala AaChina kutya uuna wa humbata iimaliwa oyindji otwii kongele owala oombudhi," Amwele ta ti.
“Amwele okwa popi kutya AaChina mboka oya lombwele aaningi yomakonaakono yopolisi kutya oyali taya zi kombaanga hoka ya nana iimaliwa mbyoka.
KOmufala okwa kunkilila aakwashigwana oohandimwe naanangeshefa opo aluhe ya kale ya kotoka uuna taya nana iimaliwa moombanga molwaashoka yamwe yomaantu mboka haya kala momikweyo dhombaanga itaya ka konga shili omakwatho ihe oku tala owala kutya oolye taya nana iimaliwa oyindji opo ya ninge iihakanwa.
"Ope na aantu haya kala owala ya tala sho tonana iimaliwa. Kala wa kotoka ino pitika aantu ya mone kutya oto nana ingapi," Amwele a kunkilile.
PLACIDO HILUKILWA
Job oye a ningi omauvaneko, kali shi epangelo - Nekundi
Omvula ya piti epangelo olya tsu kumwe nEhwahwameko tali ithanwa Affirmative Repositioning (AR) tali kwatelwa komeho kuJob Amupanda opo ku wapalekwe ooplota dhokutunga omagumbo gaakwashigwana dha thika po-200 000 moshilongo ashihe.
“Odhili peni? Nekundi ta pula omanga a gwedhapo kutya iinima yimwe kayi li mondjila.
“Paife ope na yamwe mboka ye na nale ooplota omulongo, ito vulu owala okuya nokukakuthako ooplota dhaantu. Ope na oompango noompango dhoka odhi na okutalika molwaashoka oto vulu okufalwa kompangu,” Nekundi ta ti.
Pahapu dhe osha simana AaNamibia ya simaneke oompango dhoshilongo yo ya tseye kutya okwiikuthila evi kashi li mondjila.
Sho a pulwa kombinga yekuthombinga lyepangelo metsokumwe lya ningwa noAR lyokugandja evi koshigwana, Nekundi okwa tsu omuthindo kutya oAR oyo ya ningi omauvaneko ngoka nekuthombinga lyepangelo kali na unene oshilonga.
“Ito vulu okuvanekela oshigwana iinima mbyoka itayi shuwa okuningwa. Shoka osho sheetitha aantu ya tameke okwiikuthila evi. Ito vulu owala okutameka to fulu omatelendja.”
Pahapu dhaNekundi, Namibia ke na ooindjiniya dha gwana opo ku wapalekwe ooplota dhevi dha thika po-200 000.
“Katu na ooindjinia dha gwana, na South Afrika ita vulu okuwapaleka ooplota dha thika po-200 000 momvula yimwe, ito vulu. Ewapaleko lyiihwa pooplota halyo ewapaleko nelongekidho lyevi lyi vule okutungwa omagumbo.
Nekundi okwa tsikile ta ti kutya , ondungethaneko yOmupresidende Hage Geingob yoHarambee Prosperity Plan oya uvaneke kutya epangeo otali ka gandja ooplota dhomavi kaakwashigwana dha thika po-26 000.
Sho a ningilwa omapulaapulo, Amupanda okwa popi kutya okwa nongela kutya Nekundi ota lundile omupresidende ngoka a zimine ooplota 200 000.
“Ihatu kuthako iinima yaNekundi ngele tatu popi opolotika yopaliko. Ohatu yi owala naye moonkundathana piituthi yoohango hoka ha kala noshinakugwanithwa shoku ka tala oongombe kohambo,” Amupanda ta ti.
JEMIMA BEUKES
Ekondjelomanguluko hwepo kuupresidende - Zuma
Omupresidende gwaSouth Afrika, Jacob Zuma okwa popi kutya okukala noshinakugwanithwa shuupresidende woshilongo oshi li oshinakugwanithwa oshidhigu okuyeleka nokuli nekondjelomanguluko.
Zuma ngoka e li metalelepo lyuule womasiku gaali mOvenduka opo a kundathane nambushe gwe miilonga gwaandjetu kombinga yoshinakugwanithwa niilonga yoSouthern African Customs Union (SACU), okwa taalela uuapyakadhi wopolotika koshilongo shaandjawo.
Pahapu dhe etalelepo lye moNamibia oli li efudhepo na okwa pandula Namibia omolwa eyambidhidho lye lyopapolotika konima nkene oshilongo sha manguluka, ta popi kutya aakondjelimanguluko oya ulikilwa ongushu yawo.
“Otuli pomathimbo mpoka to ningwa wu dhilaadhile kutya ino kondja omanga oyo ayeke ya kondjo.”
Okwa popi kutya oku na ompito yokupopya a manguluka moNamibia omanga miilongo yimwe e na okudhinda nawa shoka ta popi.
Sho a ningi omutumba nomupresidende gwaNamibia Hage Geingob, Zuma okwa popi kutya ota ningi omutumba niilyo ayihe yoSACU, opo ya kundathane kombinga yehangano ndyoka.
“Ondi wete shi li mondjila opo tu shi ninge ngashiingeyi sho tuli omunashipundi gwongongahangano yoSACU. Omolwa esimano lyehangano ndyoka otu na okukundathana ngashiingeyi nokutula pomahala iinima mbyoka tu wete kutya oya pumbwa okuningwa oshowo okwaadha omatsokumwe mpoka inatu tsa kumwe.” Zuma ota talelepo woo Botswana, Swaziland Lesotho.
JEMIMA BEUKES
Opolisi ya gandja uusama kaakiintu mboka taya ekelehi uunona
Onkalo yokweekelahi uunona oya londa pombanda moshilongo nOmukomeho gwOpolisi yaNamibia okwa holola kutya etulo miipandeko lyaakiintu mboka taya longo iilonga mbyoka ya sa osha ninga oshinima oshidhigu.
"Poompito odhindji ka pena iinima ya thigwa pomahala ngoka mbyoka tayi vulu okutulitha miipandeko oonakweekelahi uunona na otatu kondjo ihe itatu mono ooyina yuunona nenge oohe," Sebastian Ndeitunga ta ti.
Ndeitunga okwa popi kutya uupyakadhi mboka otawu vulu owala okukandulwapo uuna oshigwana tashi longele kumwe nopolisi.
"Otatu vulu owala okuya konga kwiikwatelelwa koolopota dhoka tatu mono okuza moshigwana. Aakwashigwana oya pumbwa okutupa ekwatho."
Okwa pula aakiintu ya yande okuninga omategelelo ngele oye shi kutya itaya vulu okusila uunona oshipwiyu nongele oya ningi omategelelo inaya ekelahi we uunona ihe naya fale uunona mboka kaantu mboka ye shi kutya otaya vulu okusila oshisho uunona.
Amushanga-Ndjai gwOshana Region Women and Men Network Against Crime, Eva Maria Iipumbu, okwa lombwele oNamibian Sun kutya AaNamibia ayehe naya kale yahangana mokukondjitha iimbuluma.
Okwa popi kutya nonando opolisi otayi longo nuudhiginini mokukonga ooyina yuunona mboka wa ekelewahi, aalumentu nayo oye oshinakugwanithwa oshinene.
"Aakiintu mboka taya ekelehi uunona oye na okutulwa miipandeko kutya onena nenge ongula. Oofamili odha pumbwa okukwathela opolisi molwaashoka odho dhi shis hi kutya ngandi okwa li e na etegelelo, kaku na omasiku ogendji ofamili yi tameke tayi ningi omapulaapulo."
Olopota ya pitithwa koLegal Assistance Centre (LAC) oya holola kutya iimbuluma yokweekelahi uunona mbyoka tayi londo pombanda noonkondo moshilongo otayi longwa kaantu mboka ya pumbwa omakwatho.
Olopota yoLAC’s Gender Research and Advocacy Project ndjoka ya ningwa kuDianne Hubbard oya popi kombinga onkalo yokweekelahi uunona moNamibia yi li omukundu omunene naashoka tashi etithwa onkalo ndjoka.
Palopota yopolisi, kombinga yuuyelele wonkalo ndjoka oya ulike owala omuyalu kwiikwatelwa komahala mpoka pwa adhika pwa ekelwa uunona ihe omiyalu dhoka inadhi kwatelamo uunona mboka wa ekelwahi na inawu monika.
"Oshidhigu okufekela kutya uunona ungapi wa ekelwahi moshilongo molwaashoka iipotha yimwe ihayi lopotwa."
Olopota yopolisi oya holola ktya pokati ko-2003 no2007 iipotha o-74 oya lopotwa.
Rachel Coomer, gwoLAC okwa holola kutya oshiyetithi shonkalo ndjoka unene uupyakdhi wopaiyemo naakiintu oye na uumbanda okutekula uunona wawo monkalo ndjoka yoluhepo.
"Kaye wete shoka taya ningi molwaashoka otaya hwahwamekwa woo konkalo yohwaahena omayambidhidho okuza koohe yuunona."
Okwa kunkilile AaNamibia unene mboka yiihumbata na oyeshi kutya itaya vulu okusila oshisho uunona wawo opo ya konge omakwatho koofamili naantu yalwe mboka taya vulu okugandja omakwatho.
"Ino ekelahi okanona, owuna omahogololo. Ope na aantu unene ofamili yoye mboka taya vulu okukukwathela. Popya owala nayo."
Sho a pulwa ngele aakalekipo yoveta moshilongo otaya longo tuu yiitulamo mokuninga omahwahwameko gehulithepo lyonkalo yokweekelahi uunona, Coomer okwa popi kutya opolisi otayi longo mokuuvithako aantu ihe oshindji natango osha pumbwa okuningwa.
Olutu lyokanona hoka otalu kala mokila yopolisi sigo yina a kwatwapo.
ONamibian Sun oya nothelwako kutya ope na omathano ga monika esiku okanona hoka ka ekelwahi na oga topolwa onga oonkambadhala dhokutula yina yokanona miipandeko.
KENYA KAMBOWE
Tweya a kunkilile iikundaneki
Ekunkililo lyaTweya olya landula olopota ya pitithwa kombinga yetulo miipandeko lyaatoolinkundana yaaJapan mboka mongashiingeyi yeli moCairo, David Bush naMotoi Araki, mboka yaadhika taya gongele omauyelele kombinga yaakwashigwana yaNorth Korea moNamibia mehuliloshiwike lya piti.
Pauyelele wopolisi aatoolinkundana mboka oya pulaapulwa owala nokonima oya ethwa ihe iilongitho yawo oya kwatwako molwaashoka okwiinekelwa kutya oye na omathano ngoka taga vulu okutula moshiponga egameno lyoshigwana.
Tweya okwa popi kutya aatoolinkudana mboka oye ya moshilongo kohi yomatompelo giifundja na oya kutha oofelema uusiku yaakwashigwana yaNortha Korea taya iyogo pehala lyiilonga poombonge onene dhoMilitali moSuiderhof.
Pahapu dhaTweya, aatoolinkundana mboka oya gandja uuyelele wa puka kepangelo sho yeya moshilongo opo ya pewe ezimine lyokulongela moshilongo, na oya popi kutya otaya ningi omahokololo goofelema kombinga yiilongo yaAfrika oshowo ekwatathano lyawo naJapan nomidhigululwakalo dhawo noompito dhomapungulo dhoka tadhi adhika moshilongo.
Okwa kolele kutya aatoolinkundana mboka oya ningi omutumba nOmupevi prima Netumbo Nandi-Ndaitwah momasiku ga15 Apilili 2016.
"Pethimbo lyoonkundathana dhoka okwa monika kutya mboka oshilalakanenwa shawo kashi shi owala shoka ya popi ihe oya pula woo kombinga yetungo lyofakitoli yiikwanipangitho yopakwiita mOvenduka oshowo onkalo yaaNorth Korea mboka taya longo mokamba yaakwiita yaSuiderhof,” minista ta ti.
Pahapu dhe aatoolinkundana mboka olya kutha omathano gaakwashigwana yaNortha Kporea pethimbo taya iyogo, naashoka osha nuninwa oonkambadhala dhokuyonagula ekwatathano ewanawa pokati kaNorth Korea naChina.
Aniwa aatoolinkundana mboka inaya gandja oofelema dhawo dhi talike kuminista molwaashoka oya li yeendelela opo ya ka kwate odhila ya vule okushuna.
"Shoka otashi ulike kutya aatolinkundana mboka oya li taya ningi oshinima shimwe shoka inaya holola na kashi shi ngaashi ya popi opo ya pewe epitikilo lyokulongela moshilongo. Shika oshi li eyopondje lyoompango dhuutoolinkundana niikundaneki molwaashoka aatoolinkundana otaya pumbiwa ya kale taya popi oshili ethimbo kehe."
Ehangano lyoMedia Institute of Southern Africa (Misa) oshiwike shika olya nyana eekwatepo lyaatoolinkundana mboka, oshowo ekwateko lyiilongitho yawo.
Omukomeho gwoMisa moNamibia Natasha Tibinyane, okwa holola omaiyuvo ge kutya onkalo yuuthemba wiikundaneki moshilongo otayi yiwa moshipala kaanambelewa yepangelo mboka haya ihumbata na ihaya tala tango oshizemo shomaihumbato gawo.
Okwa popi kutya omolwashike aantu ye na okuyiwa moshipala ngele otaya kongo oonkundana dhoka tadhi pumbiwa moshigwana. Okwa gandja oshiholelwa shoohapu dha popilwe kOmupevi prima kutya etungo lyofakitoli yiikwaniipangitho yopakwiita itali yi moshipala oondjindikila dha tulilwamo North Korea kiigwana yaHangana.
"Omolwashike aatoolinkundana taya mangwa po nokukuthwa iinima yawo ngele otaya kambadhala okukonga omauyelele kombinga yoshikumungu shoka shi li sha halika okuuvika koyendji muuyuni?" Tibinyane ta pula.
JEMIMA BEUKES
Rejoice ota lundululilwa moshipangelo shaKatutura
Ominista yEyambulepo yOondoolopa nUushayi, Sophia Shaningwa, okwa ti nonando epangelo otali longo nuudhiginini opo ku gandjwe omavi koshigwana, aantu yamwe itaya vulu ondando yasha.
Okwa popi kutya, pethimbo lyomutumba ngoka ya ningi osha monikamo kutya ooplota dha thika po -27 310 odha wapalekwa moshilongo ashihe omanga dha thika po- 89 399 inadhi wapaleka.
Shaningwa ngoka a gandja uuyelele mboka mOmutumba gwoPashigwana oshiwike sha piti okwa popi kutya omiyalu dhoka otadhi ka longithwa kuuministeli mokugandja evi koshigwana shoka shi li mompumbwe.
Minista okwa popi kutya epangelo oli wete kutya oshigwana osha pumbwa evi ihe itali idhidhimikile omikalo dhuukolokoshi mokugandja evi nenge okuhwahwameka mboka kaye na evi yiikuthile evi.
“Konima sho nda ningi ominista, oshikumungu shevi nompumbwe yevi mokati koshigwana oya ningi onene naantu monena oya hala okwaa halandula omilandu.”
Minista okwa gandja woo elombwelo opo opoloyeka yaBuild Together yi tameke meendelelo na okwa gunu kutya iilonga yongushu yopevi itayi kiidhidhimikilwa.
Minista okwa popi kutya aaiilongi yiiputudhilo yopaungomba otaya kalongithwa moonkundathana dhoondando dhomatungo nomatungo ngoka otaga ka pitikwa owala ga kale poshimaliwa shooN$100 000 mwakwatelwa iilonga niitungithi na okwa gwedhapo kutya oshimaliwa shoobiliyona 7 otashi kalongithwa komvula kehe mopoloyeka ndjoka. Shaningwa okwa popi kutya oyendji mboka ya gumwa kompumbwe yomagumbo oomboka taya vulu owala okumona omukuli gwomagumbo gwongushu yooN$500 000 okuya pevi.
“Aaniilonga aanyasha otaya vulu okumona omikuli okuza koombanga ihe kape na evi. Omupya omunene oguli mpaka kutya momiyalu moka aanyasha mboka itaya kwatelwamo.”
Pethimbo lyoshigongi shaakwashigana shoka ningi oshiwike sha piti, minista okwa popi kutya oombashu itadhi ka pitikwa dhi kale momahala gooplota dhoka tadhi wapalekwa naamboka taya pewa ooplota itaya kapitikwa yedhi landithepo.
“Otwa pumbwa okuhulitha po ompumbwe yomagumbo nokutunga omagumbo gondando tayi vulika. Ooyene yomagumbo taga tungwa otaya ka hogolola oludhi lomagumbo ngoka ya hala tashi ikolele koondjato dhawo. Otu na iimaliwa yokulongitha mopoloyeka moka na otatu tsikile nokuwapaleka evi moshilongo ashihe,” Shaningwa ta ti.
JEMIMA BEUKES
Evi inali gwana - Shaningwa
Ominista yEyambulepo yOondoolopa nUushayi, Sophia Shaningwa, okwa ti nonando epangelo otali longo nuudhiginini opo ku gandjwe omavi koshigwana, aantu yamwe itaya vulu ondando yasha.
Okwa popi kutya, pethimbo lyomutumba ngoka ya ningi osha monikamo kutya ooplota dha thika po -27 310 odha wapalekwa moshilongo ashihe omanga dha thika po- 89 399 inadhi wapaleka.
Shaningwa ngoka a gandja uuyelele mboka mOmutumba gwoPashigwana oshiwike sha piti okwa popi kutya omiyalu dhoka otadhi ka longithwa kuuministeli mokugandja evi koshigwana shoka shi li mompumbwe.
Minista okwa popi kutya epangelo oli wete kutya oshigwana osha pumbwa evi ihe itali idhidhimikile omikalo dhuukolokoshi mokugandja evi nenge okuhwahwameka mboka kaye na evi yiikuthile evi.
“Konima sho nda ningi ominista, oshikumungu shevi nompumbwe yevi mokati koshigwana oya ningi onene naantu monena oya hala okwaa halandula omilandu.”
Minista okwa gandja woo elombwelo opo opoloyeka yaBuild Together yi tameke meendelelo na okwa gunu kutya iilonga yongushu yopevi itayi kiidhidhimikilwa.
Minista okwa popi kutya aaiilongi yiiputudhilo yopaungomba otaya kalongithwa moonkundathana dhoondando dhomatungo nomatungo ngoka otaga ka pitikwa owala ga kale poshimaliwa shooN$100 000 mwakwatelwa iilonga niitungithi na okwa gwedhapo kutya oshimaliwa shoobiliyona 7 otashi kalongithwa komvula kehe mopoloyeka ndjoka. Shaningwa okwa popi kutya oyendji mboka ya gumwa kompumbwe yomagumbo oomboka taya vulu owala okumona omukuli gwomagumbo gwongushu yooN$500 000 okuya pevi.
“Aaniilonga aanyasha otaya vulu okumona omikuli okuza koombanga ihe kape na evi. Omupya omunene oguli mpaka kutya momiyalu moka aanyasha mboka itaya kwatelwamo.”
Pethimbo lyoshigongi shaakwashigana shoka ningi oshiwike sha piti, minista okwa popi kutya oombashu itadhi ka pitikwa dhi kale momahala gooplota dhoka tadhi wapalekwa naamboka taya pewa ooplota itaya kapitikwa yedhi landithepo.
“Otwa pumbwa okuhulitha po ompumbwe yomagumbo nokutunga omagumbo gondando tayi vulika. Ooyene yomagumbo taga tungwa otaya ka hogolola oludhi lomagumbo ngoka ya hala tashi ikolele koondjato dhawo. Otu na iimaliwa yokulongitha mopoloyeka moka na otatu tsikile nokuwapaleka evi moshilongo ashihe,” Shaningwa ta ti.
JEMIMA BEUKES
Namibia iha hwahwameke elongitho lyomiti dhoTruvada
Elongitho lyomiti dhoTruvada mokuyanda eyandjakaneko lyombuto yoHIV ihali hwahwamekwa moNamibia nonando ehangano lyo World Health Organisation (WHO) olya ningi omagwedhelepo opo ku ningwe omahwahwameko ngoka neyandjakaneko lyomiti dhoka.
Namibia okwa lopotwa kutya ina tameka natango nokugandja omahwahwameko gelongitho lyomiti dhoka dho pre-exposure prophylaxis (PrEP)kaakwashigwana mboka itaya lumbu nombuto.
Omukomeho gwooprograma dhowina mUuministeli wUundjolowele Anne-Marie Nitschke, okwa koleke kutya epango lyoPrEP ohali pewa owala aahokanathani mboka gumwe gwomuyo ta lumbu nombuto yoHIV na oya hala okanona. Onkalo ndjoka otayi ningitha Namibia a ye pondje yomagwedhelepo gwoWHO.
Namibian Sun okwa yi moonkundathana naakwashigwana yamwe po mboka kaye shi nokuli ngele oku na omiti dhoka dha nuninwa okushonopaleka ondjele yetaandelo lyombuto yoHIV maantu mboka inaya kwatwa kombuto.
PrEP omukalo gwepango lyaantu mboka kaye na ombuto opo yiigamene kokukwatwa kombuto pa ku nwa aluhe opela yimwe ndjoka yi na omiti mbali dhoka hadhi panga ombuto ndjoka yo HIV.
Uuna wa longitha oPrEP na owi iyadha monkalo moka wayi momilalo inadhi gamenwa nenge pamwe wa yendwa nongwiya ya longithwa nena omuti ngoka ohagu ku gamene opo ombuto kayi ye molutu lwoye. PrEP oyili oshilongitho shi na oonkondo mekandeko lyombuto yoHIV na oya pumbwa okulongithwa pamwe nookondoma oshowo omukalo dhilwe dhokwiigamena kombuto.
MuSepetemba gwo-2015, oWHO oya gandja omagwedhelepo opo aantu mboka ku wetike kutya oye li moshiponga shombuto yoHIV ya pewe omiti dhoka onga omukalo gwa gwadhwapo gwokwiigamena.
MuAfrika, South Afrika okwa ningi oshilongo shotango mokugandja omiti dhoka na okwa landulwa kuKenya.
Sho a popi noNamibian Sun, Omundohotola Bernard Haufiku, okwa popi kutya ondando yomiti oyo aluhe uupyakadhi nonando nayo oya hala okugandja oshikandekitho shoka mokati koshigwana.
Omukalelipo gwoWHO moNamibia, Dr Monir Islam, okwa popi kutya ehangano lyawo olya gandja omagwdhelepo opo omiti dhoka dhi pewe mboka haya yi momilalo onga omukalo gwokwiimonena iiyemo oshowo aalumentu mboka haya yi momilalo naalumentu yakwawo na South Afrika kwa tula miilonga omagwedhelepo ngoka.
Sho a pulwa kutya omolwashike Namibia ina tula miilonga omagwedhelepo ngoka, Islam okwa popi kutya shoka oshiikolelela komusindalandu gwoshilongo. Okwa popi kutya WHO oha gandja owala omagwedhelepo. Okwa popi kutya omagwedhelepo ogali woo ga ningwa opo omiti dhoka dhi pewe aantu mboka yeli momakwatathano gopaihole ihe gumwe ota lumbu nombuto.
Okwa hololwa kutya oondohotola moshilongo ohadhi gandja woo oTruvada kaayakulwa mboka itaya lumbu nombuto ihe okuwetike kutya otashi vulika ya ya momakwatathano niinima tayi vulu okuyakwatitha kombuto.
"Ohaya longitha omiti dhoka iile wiiwike ine naashoka ohashi shunitha pevi ondjele yokukwatwa komukithi."
WHO okwa lopotwa aniwa a taambako etokolo lyaSouth Afrika okugandja epango ndyoka kwaamboka haya yi momilalo onga omukalo gwokwiimonena iiyemo opo kaya kwatwe kombuto yoHIV.
GORDON JOSEPH
Omanima taga li iikombo mOhangwena
Oshiningwanima shoka sha halutha aanamukunda noonkondo osha ningwa uusiku wEtitattu lyoshiwike sha piti.
Mwene gwiikombo mbyoka, Laimi Katanga, okwa hokolola kutya iikombo ye yimwe oye mwiiyaka kuusita sho a li ta litha omutenya gwEtitatu na inayi shuna kegumbo pamwe niikwawo andola yi ka lale koshigunda.
Iilikama mbyoka otaku fekelwa ya adha iikombo mbyoka popepi nondama noye yi ponokele.
Aakwashigwana yopopepi nondama oya popi kutya oombwa pomudhingoloko ngoka odha kala tadhi gwedha nayi lwopotundi 22:00.
Iikombo itatu oya dhipagwa shimwe osha ningwa oshilalo na osha gwile mondama nokusila momeya. Iikombo yilwe iyali oya ehamekwa noonkondo omanga yilwe iyali inayi ehamekwa.
Iikombo mbyoka ya si oya liwa omandjandja kiilikama mbyoka.
Omaponokelo giikombo oga kala nokuholoka momidhingoloko ngoka uule woomvula dha piti.
Omukalimo gwomOhadiwa yaKapombo, Fillipus Sheehama okwa popi kutya okwa kanitha iikombo ye iyali muJanuari onga oshizemo shiilikama mbyoka tayi ponokele iikombo yawo.
Eliphas Hakondji Namhindo, ngoka e li mwene gwomukunda Ohadiwa yaKapombo na okuli omukomeho gwendiki lyaTobias Hainyeko mOndiihaluka, okwa popi kutya omaponokelo ngoka olundji ohaga holoka pokati komwedhi Januari naMei.
“Omupya omunene katu na shoka tatu vulu okuninga molwaashoka omaponokelo ngoka olundji ohaga ningwa mokati komausiku na kape na ngoka a mona kutya iilikama mbyoka oya tya ngiini,” Namhindo ta ti.
Omakasha giilikama ngoka otaga monika ga fa andola goombwa nenge ngoka guuyandje ihe aakwashigwana oya popi kutya oombwa ihadhi ihumbata momukalo gwa tya ngaaka.
Aakwashigwana yamwe otaya fekele kutya omanima ngoka otaga kwatakanithwa nomaulodhi.
“Ngele ongaka otatu pula mwene gwiilikama mbyoka iidhilile iilikama ye nokuyipa iikulya ya gwana opo kayi zemo we yi ye yidhipage iikombo yetu.”
Okwa tsikile kutya ngashiingeyi aakwashigwana oye na uumbanda kutya iilikama mbyoka otayi ka tameka tayi ponokele aantu.
PLACIDO HILUKILWA
Oondya dhoshikukuta odha pumbiwa meendelelo miitopolwa
Nonando oprogramma yokutopola oondya dhoshikukuta yepangelo oya hulu momasiku 31 gaMaalitsa, oshikukuta shoka tashi dhenge oyendji moshilongo otashi tsikile nokushunitha pevi onkalo yegamenepo lyiikulya moshilongo.
Omupopiliko gwOmbelewa yOmuprima okwa koleke kutya ope na iikulya ya gwana okuthitika omwaka ngoka guli po sigo okomvula twa taalela.
Oshiwike sha piti, Ngoloneya gwaZambezi, Lawrence Sampofu okwa popi kutya onkalo yoshikukuta nuumvo oya nayipala noonkondo nepangelo olya pumbwa okutsikila noprograma yokugandja oondya ndjoka ya hulu.
Ngoloneya okwa popi kutya ope na aantu mboka yeli shili mompumbwe noonkondo nonando ombelewa yOmupilima oya popi kutya moompumngulilo dhomiitopolwa natango otamu adhika oondya.
Ngoloneya gwaKunene, Angelika Muharukua okwa popi kutya omuyalu gwakwashigwana mboka taya pumbwa oondya dhoshikukuta ogwa londa pombanda moshitopolwa na okwa gwedha po kutya iikulya mbyoka ye na moompumgnulilo oya gwana owala aantu yomuyalu omushona.
Muharukua okwa popi kutya ota shangele Ombelewa yOmupilima ombapila opo ku tseyithwe kutya onkalo yoshikukuta onkalo yopaulumomhumbwe nepangelo olya pumbwa okugwedhela omuyalu gwoondya ngoka hagu pewa aakwashigwana.
Ngoloneya gwaShana, Clemens Kashuupulwa oshiwike sha piti okwa popi kutya oye na natango oondya dha gwana moompungulilo dhawo noondya dhoka otadhi vulu okuthika koprograma tayi landula.
Omupopiliko gwOmbelewa yOmupilima, Saima Shaanika okwa popi kutya epangelo olya tegelela olopota ‘yovulnerability assessment’ opo ku talike ondjele yiikulya mbyoka ya pumbiwa oshowo omuyalu gwaantu mboka taya pumbwa ekwatho lyoondya.
Okwa ti, monena oprograma otayi tsikile niikulya mbyoka yi li moompungulilo dhiitopolwa.
Okwa gwedha po kutya olopota ndjoka ya gwedha kolopota ‘yocrop assessment’ ohayi ningwa kUuministeli wUunamapya, Omeya nIihwa opo ku talike ngele otaku tseyithwa onkalo yopaulumomhumbwe.
Pethimbo lyoonkundathana dha ningwa koradio yomuzizimbe, omukomeho gwoDisaster Risk Management Directorate mOmbelewa yOmupilima, Japhet Itenge okwa popi kutya oprograma yetopolo lyiikulya ndjoka ya tameke omvula ya piti oha hula ngaashi shali sha longekidhwa.
Okwa ti, nonando ongaaka ope na natango aantu mboka taya pumbwa iikulya nepangelo otali ka kwatha aantu mboka.
Olopota tayi ithanwa ‘crop prospects, food security and drought situation report’ ndjoka ya pitithwa muMaalitsa gwonuumvo oya holola kutya onkalo yegameno lyoondya otayi tsikile nokushuna pevi miitopolwa oyindji.
Olopota oya holola kutya kwiikatelelwa kaanamagumbo mboka ya ningilwa omapulaapulo, iikulya mbyoka tayi gandjwa inayi gwana okuyeleka nomuyalu gwaantu mboka taya pumbwa omakwatho.
JANA-MARI SMITH
Iimbuluma tayi longwa noondjembo ya londo pombanda
Okwa dhidhilikwa e yo pombanda enene miimbuluma mbyoka hayi longwa noondjembo.
Kwiikwatelelwa komiyalu dhiimbuluma dhoka dha pitithwa kOmukomeho gwOpolisi yaNamibia, Sebastian Ndeitunga, iipotha yomadhipago 388 oshowo iipotha yonkambadhala yomadhipago ya thika po-1 050 ya longwa noondjembo, oya lopotwa moshilongo pokati komwedhi Januari gwo-2011 nomwedhi Januari 2016.
Omiyalu dhoka odha tseyithwa pethimbo kwa tulwa miilonga oshigongiilonga shoka tashi tala komagwedhelepo opo ku tulwe miilonga oompango nekondololo lyoondjembo moshilongo.
“Oomwenyo dhaakwashigwana yaahe na ondjo, unene aakiintu otadhi kana kehe esiku omolwa elongitho pambambo lyiifufuta. Onkalo ndjoka oya pumbwa okuhulithwapo molwaashoka elongitho pambambo lyoondjembo itali tula owala ombili negameno lyoshilongo moshiponga ihe otali shunitha woo pevi onkalo yopaliko moshilongo negameno lyoongamba dhoshilonfo,” Ndeitunga ta ti, moshipopiwa shoka sha leshwa pehala lye komupevi gwe, Desiderius Shilunga.
Okwa popi kutya eyakelo lyoondjembo moshilongo, otali hwahwamekitha iimbuluma yomiyonena, eyakelo lyiingangamithi moshilongo, uulunga wiimuna oshowo uukongo waali paveta. Miilongo yimwe iilwitho mbyoka oyo tayi hwahwameke uukulo nepiyaganeko lyombili yaakwashigwana.
Sho a popi poshituthi sha faathana, Omupevi Minista gwoNampol Daniel Kashikola, okwa popi kutya, epangelo oli na omalimbililo omolwa okwaahena ekondololo lyoondjembo moshilongo.
“Oondjembo dhaahena oombapila odho tadhi longithwa miikulumuna oyindji mbyoka tayi holoka moshilongo nopolisi otayi tsikile nokukwatako iilwitho mbyoka,” Kashikola ta ti.
Kashikola okwa tseyithile aakali poshigongiilonga shoka kutya Minista Charles Namoloh, okwa tokola okulonga kehe shoka ta vulu opo ku ningwe omalundululo nokutalululwe ompango yiilwitho niikuti yomo-2008.
Namibia okwa mono omagano okuza kuUSA , nomagano ngoka ogo ku gandja omadhidhiliko kiilwitho. Aanambelewa yopolisi ya thika po-10 oya dheulwa nkene omulandu ngoka hagu longo.
OTIS FINCK
Okanona koomvula ndatu ka kwatwa onkonga
Iipotha iheyali yomakwatonkonga oya lopotelwa opolisi muule wehuliloshiwike lya piti. MOkatope mOshitopolwa shaShikoto, okanona kokakadhona koomvula ndatu oka kwatwa onkonga kokamati koomvula 15 mEtitano. Okuniwe einekelo kutya mboka oya pambathana nokanona okali ka thigwa metonatelo lyomufekelwa.
Okanona koomvula 10 oka kwatwa onkonga moAminuis mOshitopolwa shaMaheke. Nakuninga oshihakanwa okwa lopotwa aniwa a yi miihwa yopopepi opo a kiikwathele ihe omulumentu gwoomvula 34 okwe mu landulileko na okwe mu kwata onkonga. Omulumentu ngoka okwa tulwa miipandeko.
Momukunda Ondombe Yohima popepi nOkatope, omukiintu gwoomvula 38, ngoka a li mondjila ye okuya kegumbo okuza puundingosho wopomukunda ongulohi yEtine okwa dhengwa komulumentu ngoka woo e mu kwata onkonga. Omukiintu ngoka ota mono epango moshipamngelo shEpangelo mOmuthiya. Omufekelwa ina tulwa natango miipandeko.
MoGroot Aub mOlyomakaya omukiintu gwoomvula 22 okwa kwatwa onkonga nomufekelwa okushiwike kopolisi ihe ina tulwa natango miipandeko. MoSwakopo, omulumentu gwoomvula 39 okwa adhika ta kwata onkonga okanona kokakadhona koomvua 13, omutenya gwEtitano, omufekelwa okwa tulwa miipandeko.
MEenhana mOlyomakaya, omulumentu gwoomvua 36 e na uupyakadhi wopamadhilaadhilo okwa kwata onkonga omukiintu gwoomvula 32, omufekelwa okwa tulwa miipandeko. Opolisi oya kunkilile woo oshigwana kombinga yomaso gomeya sho iipotha oyindji yoludhi ndoka ya lopotelwa opolisi.
MoKatima Mulilo okanona komamati koomvula 16 oka ponokela kongandu pethimbo kali ka ka teka omeya mOlyomaya. Olutau inali moika natango nopolisi oyili molukongo.
MoNgoma , okanoka koomvula hetatu, Nalucha Ilukena oka si omeya mEtitatu lya piti mokanala komeya. MoNgoma natango, olutu lwomulumentu gwoomvula 52, olwa adhika lwa kangalala kombanda yomeya momulonga gwaZambezi mEtitatu, nakusa okwa li a monika lwa hugunina momasiku 17 gaApilili.
Omupangwa gumwe okwa adhika iimangeleke mOshipangeo shEpangelo moSwakopo mOlyomaya.
Mike Kamavei, 28, okwa taambelwa moshipangelo shoka momasiku 18 gaApilili nolutu lwe olwa adhika lweendjelela pekende mondunda yoshipangelo.
GORDON JOSEPH
Amupanda nayakwawo ya sindana po oshipotha shetidho moSwapo
Job Amupanda, Dimbulukeni Nauyoma, Elijah Ngurare naGeorge Kambala oya sindanapo oshipotha sho ya li ya fala kOmpangu yoPombanda taya pataneke etitho lyawo mongundu tayi pangele.
Omunongononi gumwe gwopolotika okwa popi kutya elombwelo ndyoka lya gandjwa kompangu otali ulike nkene elelo lyoSwapo lya ndopa okugwanitha po omilandu pethimbo lya tidhwa aanyasha mboka. Aanyasha mboka oya tidhwa mo mongundu tayi pangele omvula ya piti muJuli sha landula ekuthombinga lyawo netotepo lyehwahwameko tali ithanwa Affirmative Repositioning. Monena mboka ya ne otaya shuna mongundu nongundu oya pewa egeelo opo yi fute oopresenda 60 dhiifuta yopaveta yaanyasha mboka ya ne.
Omupanguli Collins Parker okwa popi kutya Swapo ina landula omulandu noveta pethimbo a titha mboka ya ne omvula ya piti.
Phanuel Kaapama okwa popi kutya nonando ompangu inayi gandja elombwelo opo mboka ya shunwe pomahala gawo mpoka ya kala mEwawa lyAanyasha moSwapo, aanyasha mboka natango otaya hwahwameke mongundu nonando kaye na oompito dhopombanda.
Amupanda okwa popi kutya “Otwa hulitha po onkalo yokuninga omatokolo gopauhandimwe ga nuninwa aantu yalwe nokushuna miilonga ompango. Ndika kali shi esimano lyandje nenge esimano lyetu, ndika esindano lyuuyuuki. Otwa hala okukwashilipaleka kutya omaihumbatelo gaantu goludhi nduka ina ga ningilwa we nando omuntu. Shika oshilongo shetu shoka sha tungwa po kombinzi nepupyu lyomapendafule getu. Kasha li shi na noompito dhiilonga, tse otwa nyanyukwa owala kutya ngula uuna aantu taya kala nomaiyuvo ga yooloka nena itaya ka ihumbatelwa nayi”.
Aanyasha unene naayambidhidhi yaalumentu mboka ya ne ya kala mompangulilo oya tameke taya imbi sha landula sho omupanguli a gandja etokolo lye. Amupanda ina koleka nenge a tinde kutya otaka tala omeho pompito yopombanda moSwapo Party Youth League (SPYL) momutumba gwomahogololo ngoka tagu ningwa kolutu ndyoka. Omanga ina tidhwa Amupanda okwa li omupopiliko gwolutu ndyoka oshowo oshilyo shokomitiye tayi ithanwa National Executive Committee (NEC).
“Pa maiyuvo gandje kandi wete pe na shoka tashi ya indike opo ya ka kuthe ombinga medhigathano lyoompito dhoka dhopombanda momahogololo ngoka taga ningwa momvua twa taalela, nuuna ya sindana nena shoka otashi kala esindano enene kaanyasha mboka,” Kaapama ta ti.
Amupanda natango okwa popi kutya otaya tala nawa etokolo molwaashoka yo yamwe oya koka nonando kashi shi moomvula na oyiitulamo mokukwatela komeho aanyasha kaye shi owala mboka yongundu na oya hala ya gandje omayele gokudhilaadhila kaanyasha ya manguluka, taya kwatelemo aanyasha moongeleka, moongeshefa oshowo aanyasha yoongundu dhompilameno. Okwa popi woo kutya oya hala Ewawa lyAanyasha mongundu tayi pangele li kwatelwe komeho kaanyasha ye na elalakano.
Konima sho etokolo ndyoka ya gandjwa, omukalelipo gwopaveta gwoSwapo, Dirk Conradie okwa popi kutya ina uva oshindji shoka sha popiwa komupanguli na okwa uvithwa nayi unene koshizemo.
“Otandi ka lesha oshizemo shoka ihe ondi uvite nayi, otandi ka gandja omayele komuyakulwa gwandje opo a pataneke oshizemo shoka.”
Ominista yUuyuuki na okuli amushanga gwiikwaveta kOngundu yoSwapo, Albert Kawana okwa popi kutya ongundu otayi ka nongonona etokolo na otayi ka tokola kutya otayi pula komeho ngiini.
GORDON JOSEPH
Shanghala a geyitha nomalaka iilyo nale yoSWATF noKoevoet
Omunashipundi gwoNamibia War Veterans Trust (NAMVET), Jabulani Ndeunyema, okwa popi kutya oohapu dhaShanghala odha fa omboma na okwa kunkilile Shanghala kutya oshikako shuule woomvula ntano mombelewa inashi mu pa uuthemba wokupopya shoka a hala.
"Omapopyo gaShanghala itaga taambiwako moNamibia ya manguluka. Iitya ye otayi tukana na oya nika oshiponga nomapopyo ngoka itaga yi owala pondje omusindalandu gwedhiminathanepo ihe kage li mondjila paveta," Ndeunyema a popi ngaaka.
Okwa gwedha po kutya oohapu dhaShanghala inadhi wapala okuza komuntu ngoka e li omugandjimayele gwomupresidende.
Ndeunyema okwa popi kutya yo itaya pula ya pewe uukwatya waakondjelimanguluko ihe oya hala uukwatya woonakulwa aakulu.
Konyala aakwiita nale aakokele mboka ye li ya unga oontanda poRed Flag Commando moKatutura oya uvithwa nayo komapopyo gaShanghala.
Oya popi kutya Shanghala oha dhilaadhila a fa okanona.
Oshiwike sha piti Shanghala okwa popi omalaka ngoka ga honga ta yamukula komapulo ga ningwa koshilyo shoPaliamende shOngundu yoWorkers’ Revolutionary Party (WRP), Benson Kaapala, ngoka aningi omapulo kombinga yoshikumungu shaakwiita mboka.
Shanghala okwa popi woo kutya yina, Ndamono Fiina Ndeshuulilwe Shanghala, ngoka a hulithile moshiponokela shomboma mOmbaanga yaBarclays mOshakati momasiku 19 gaFebruali mo-1988 okuli nakuninga oshihakanwa gwoSWATF noKoevoet.
Ndeunyema okwa ekelehi omapopyo ngoka kutya kage shi goshili na okwa popi kutya oshilyo shoPLAN , Leonard Sheehama osho sha ningi oshiponokela shoka.
Shanghala okwa gandja omakumagitho kaakwiita nale mboka ya unga oontanda poCommando opo ya ye komagumbo nokukasila oshisho aaholike yawo.
Shanghala okwa ti mboka otaya kiihumbatelwa onga AaNamibia uuna taya kongo omakwatho kopolisi nenge miipangelo, oshowo okupewa oshikwiila shaakokele shoka hashi pewa aakulupe kepangelo kehe omwedhi.
Aakwiita nale mboka oye wete inaya yalulwa moPaliamende yaNamibia na oya popi kutya otaka ka ninga omunyanyo okuya kEgumbo lyiigwana yaHangana mOvenduka molwaashoka emanguluko lyaNamibia olwa kwatelwa komeho kIigwana yaHangana.
CATHERINE SASMAN
Iikulya yoshikukuta ya ekelwahi
Omunambelewa gwoChief Regional Officer (CRO) Frans Enkali, okwa popi kutya ooshako dhuusila wepungu dha thika po-207 odha thiki dha yonuka nale na oya landula omilandu shomondjila opo uusila mboka wu ekelwahi.
Okwa popi kutya uusila mboka owa ekelwahi momasiku 12 ga Apilili nezimino lya zi kOmbelewa yOmupilima naakonaakono yonkalo nawa yiikulya oya koleke kutya uusila mboka owa ninga nayi na itawu vulu okuliwa.
Okwa popi kutya Ombelewa yOmupilima oya tseyithilwa na oyo ya gandja omayele gokukonga aakonaakoni yoondya ya gandje ekwatho okutala ngele iikulya mbyoka oya yonuka tuu shili.
Enkali okwa popi kutya uusila mboka inawu yonukila momake goshitopolwa ihe owa lokwa pethimbo wali tawu ndalasipotwa okweetwa moshitopolwa.
Sho a pulwa ngele uusila kawa li wa sikilwa shoka sha etitha opo wu lokwe, Enkali okwa popi kutya shoka inashi ningwa kumwene gweloli omolwa okwaahena ontseyo yonkalo yomvula moshilongo.
"Owali wa yonuka nale komvula sho ya thiki huka na otwe wu ekelehi molwaashoka inatu hala aantu ya lye iikulya mbyoka tayi vulu okweetitha uuzigo, ihe onda hala ndi shi yelithe kutya uusila mboka inawu yonukila momake getu," Enkali a tsu omuthindo.
"Inatu hala aantu ya ye nokukatalako uusila mboka ketoto, naashoka osho sha etithwa tu wu patululemo mooshako nokuwu fumbika," omunambelewa ngoka ta ti.
Omapulo ngoka ga ukithwa kOmbelewa yOmupilima inaga yamukulwa sigo opethimbo onkundana ndjika ya nyanyangidhwa.
KENYA KAMBOWE
Iimbuluma yomakwatonkonga otayi limbilike
Gumwe gwomoonakuninga oshihakanwa okanona koomvula ndatu hoka ka kwatwa onkonga kumumwayinagona ngoka a li a dhigwa nokanona megumbo, okamati hoka koomvula omu-15 oka tulilwamo oshipotha na oka mangululwa nokutulwa momake ga yinakulu.
Omupopiliko gwopolisi, Chief Inspector Kauna Shikwambi okwa popi kutya kwiikwatelelwa konkalo yoshimbuluma aanona yoomvula 14 sigo 17 ohaya pangulwa nokutulwa mondjeedhililo yaavali yawo sigo taku manithwa omakonaakono moshipotha oshowo mompangulilo.
Moshipotha shilwe okanona kokakadhona koomvula 11 oka kwatwa onkonga komukwanezimo gwako, moKatima Mulilo mEtitano. Otaku hokololwa kutya hegona yokanona hoka okwe ka lombwele opo aniwa ka katale otv kondunda ye hoka akwatele okanona onkonga. Nakufekelwa okwa tulwa miipandeko.
Oshiningwanima oshititatu osha ningilwa molukanda lwaMondesa moSwakopo, sho omulumentu gumwe a adhika ta kwata onkonga okanona kokakadhona koomvula 13, mombashu momudhingoloko gwaDRC.
Oshiningwanima oshititatu , okanona koomvula 10 hoka ka kwatelwa onkonga komulumentu gwoomvula 34 moAminuis mOshitopolwa shaMaheke.
Otaku hokololwa kutya nakuninga oshihakanwa okwa li a yi miihwa opo andola a kiikwathele ihe omulumentu ngoka okwe mulandulileko kiihwa na okwe mu kwata onkonga. Omulumentu ngoka okwa tulwa miipandeko.
Menindjela gwehangano lyoGender Links Namibia, Sarry Xoagus-Eises okwa popi kutya ompango yi na sha nomakwatonkonga moshilongo kayi na omungo na oya ndopa okuhulitha po iimbuluma yoludhi ndoka.
"Kashi shi owala kutya iimbuluma mbyoka oya ninga oyindji, ihe naanona aashona otaya kwata onkonga aanona yakwawo. Otwa pumbwa okutameka petameko nUuministeli wUuthikepamwe owa pumbwa okugandja omayele," Xoagus-Eises ta ti.
Okwa popi kutya onkalo yiimbuluma tayi ningilwa aakiintu naanona oya londa pombanda noonkondo na kashi shi oshinima oshipe.
"Otwa ninga oshindji, otwa ninga omagalikano, niigongiilonga nomahwahwameko ihe etumwalaka inali thika natango."
Omuhwahwameki guuthikepamwe, Rosa Namises okwa popi kutya omalilagano omolwa iimbuluma yuukashike kookantu oga pumbwa okuningwa muule, pamwe noongeleka, epangelo naalumentu.
"Atuhe otwa kambadhala ihe inashi kwatha sha. Otwa shuna monima. Shoka tashi limbilike ooshoka kutya omiyonena otashi longwa nokaanona ngashiingeyi," Namises ta ti.
Okwa tsikile kutya oveta ihayi tilitha aantu we.
"Otwa pumbwa okukonga omikalo dhokushunitha po ongushu nohole oshowo esimaneko. Otwa pumbwa okulonga aanona yetu elongo lyonkalathano. Omiyalu dhoka otadhi holola owala iipotha mbyoka ya lopotwa, omanga iipotha oyindji ihayi lopotwa."
GORDON JOSEPH
Okanona keekelwa mokandjugo
Opolisi mOshitopolwa shaShana oya tula miipandeko omukiintu gwoomvula 19, ngoka eekele okanona ke moshilambo shokandjugo, koongulasha dhOsoondaha.
Oshiningwanima shoka osha ningilwa mOmukunda Omashaka gaKamanya, pondje yondoolopa yaNdangwa.
Pauyelele mboka wa gandjwa konzokundaneki, yina yokanona hoka okwa pulumutha okanona koongulasha dhOsoondaha, na okwa dhipaga okanona hoka, teka tula moshako yuusila na okwe ka umbile moshilambo shokandjugo kaandjawo.
Komanda gwOpolisi mOshitopolwa shaShana, Rauha Amwele, okwa popi kutya omufekelwa okwa taambelwa moshipangelo shaNandjokwe na otaka holoka komeho yompangu uuna a kala nawa.
Amwele okwa popi kutya opolisi oya nothelwako kugumwe gwomaakwanezimo ongulohi yOsoondaha.
Onzo ndjoka ya popi meholamo inayi hala uukwatya wawo wu tseyike oya popi kutya, omukiintu ngoka okwa fala opolisi koshilambo shokandjugo hoka uumbila okanona konima sho a ningilwa omapulaapulo.
Olutu lwkanona kokamati olwa kuthwamo konima sho okandjugo ka teyagulwa po.
Haka okanona okatiyali taka ekelwahi mOshitopolwa shaShana omwedhi nguka, shoka okanona koomwedhi ndatu ka adhika keekelwahi mEtango Complex kuyele omwedhi nguka.
KENYA KAMBOWE
Aalumentu naya pewe omafudho gokupulumutha
Minista Albert Kawana okwa kunkilile kutya aalumentu yamwe otaya kalongitha efudho lyokupulumutha paku ninga uunona owundji nokuya momafudho gokunwa iikolitha pehala lyokuyambidhidha aakiintu yawo.
Sho a gandja omaiyuvo ge pethimbo lyoompata kombinga yoSouthern African Development Community (SADC) Protocol on Employment and Labour moNational Assembly, Kawana okwa popi kutya epangelo otali ka kondolola omafudho ngoka naalumentu otaya ka ningilwa omakonaakono okupitila maanambelewa yezulonkalo.
Omusindalandu ngoka gwoSADC ogwa popi kutya omafudho ngoka naga pitikwe opo ku kwashilipalekwe kutya esiloshisho lyuunona olya topolwa pokati kaavali ayehe.
"Pehala lyokusila oshisho uunona otaya ka kala moondunda dhomanwino nokuninga uunona owundji. Uuministeli wUuthikepamwe nawu tule miilonga oshikondo shoka tashi ka kala noshinakugwanithwa sho kulonga aalumentu okulundulula ominambo dhuunona nokuwapaleka omakende guunona," Kawana ta ti.
"Oto adha woo aalumentu ye na uunona naakiintu ya yooloka yatatu nenge ya ne poshikando, oto ipula nee kutya okombinga yini haya gandja ethimbo lyawo."
Omusindalandu ngoka ogwa utha woo opo iifuta womafudho ngoka yi futwe pwaahena ondjoolola kutya omugandji gwiiilonga oku na aaniilonga yethike peni.
Nonando okwa hololwa kutya onkalo ndjoka otayi ka e ta omaupyakadhi gopaiyemo, Kawana okwa popi kutya ethimbo olya thikana opo aalumentu ya dhane onkandangala moonkalamwenyo dhaanona yawo.
Kawana okwa popi kutya otaka tula poshitaafula ontotwaveta ndjoka tayi kwashilipaleke kutya omagwedhelepo gokulundulula oonkalamwenyo dhaanona oga tulwa miilonga.
"Itaya vulu owala okutinda ngaaka omolwa omaupyakadhi gopaiyemo. Aanona oyeli onakuyiwa yetu nuuna twa kwashilipaleke kutya onkalonawa yaanona yetu oya kalekwa pamuthika nena otatu ka kala noshigwana sha kotoka na oshi na ombili."
Omusindalandu ngoka otagu pula woo egwedhelo lyegameno pandjele yopaInternational Labour Organisation (ILO) ndjoka ya talulula ompango yoMaternity Protection Convention of 2000.
Ontopolwa 183 mompango ndjoka otayi utha efudho lyiiwike 14 kaakiintu mboka taya pulumutha. Aakiintu mboka otaya futwa iiyemo yawo mbyoka tayi pitika esiloshisho lyuunona wawo.
Ompango ndjoka otayi utha woo opo aakiintu mboka kaya longe iilonga iidhigu mbyoka tayi vulu okutula moshiponga uundjolowele wawo nowuunona wawo, na otayi gandja egameno okuza komatongolo kwiikwatelela konkalo moka yeli.
Omulandu ngoka ogwa indika woo aagandji yiilonga ya kuthe oonkondo ookondalaka dhiilonga dhaakiintu nomatompelo kutya oye li momategelelo nenge momafudho gokupulumutha kakele ngele ope na uupyakadhi metegelelo lyomukiintu, nenge pevalo nenge pepulumutho lyokanona.
Aakiintu mboka taya shuna kiilonga konima yomafudho gawo naya shune poompito dhiilonga dhoka ya kala pudho nondjambi ya faathana. Aakiintu otaya uthwa woo ya kale nomafudho po gomesiku nenge okulonga oowili ooshona opo ya vule oku ka yamutha aanona yawo.
JEMIMA BEUKES