Elongitho lyomiti dhoTruvada mokuyanda eyandjakaneko lyombuto yoHIV ihali hwahwamekwa moNamibia nonando ehangano lyo World Health Organisation (WHO) olya ningi omagwedhelepo opo ku ningwe omahwahwameko ngoka neyandjakaneko lyomiti dhoka.
Namibia okwa lopotwa kutya ina tameka natango nokugandja omahwahwameko gelongitho lyomiti dhoka dho pre-exposure prophylaxis (PrEP)kaakwashigwana mboka itaya lumbu nombuto.
Omukomeho gwooprograma dhowina mUuministeli wUundjolowele Anne-Marie Nitschke, okwa koleke kutya epango lyoPrEP ohali pewa owala aahokanathani mboka gumwe gwomuyo ta lumbu nombuto yoHIV na oya hala okanona. Onkalo ndjoka otayi ningitha Namibia a ye pondje yomagwedhelepo gwoWHO.
Namibian Sun okwa yi moonkundathana naakwashigwana yamwe po mboka kaye shi nokuli ngele oku na omiti dhoka dha nuninwa okushonopaleka ondjele yetaandelo lyombuto yoHIV maantu mboka inaya kwatwa kombuto.
PrEP omukalo gwepango lyaantu mboka kaye na ombuto opo yiigamene kokukwatwa kombuto pa ku nwa aluhe opela yimwe ndjoka yi na omiti mbali dhoka hadhi panga ombuto ndjoka yo HIV.
Uuna wa longitha oPrEP na owi iyadha monkalo moka wayi momilalo inadhi gamenwa nenge pamwe wa yendwa nongwiya ya longithwa nena omuti ngoka ohagu ku gamene opo ombuto kayi ye molutu lwoye. PrEP oyili oshilongitho shi na oonkondo mekandeko lyombuto yoHIV na oya pumbwa okulongithwa pamwe nookondoma oshowo omukalo dhilwe dhokwiigamena kombuto.
MuSepetemba gwo-2015, oWHO oya gandja omagwedhelepo opo aantu mboka ku wetike kutya oye li moshiponga shombuto yoHIV ya pewe omiti dhoka onga omukalo gwa gwadhwapo gwokwiigamena.
MuAfrika, South Afrika okwa ningi oshilongo shotango mokugandja omiti dhoka na okwa landulwa kuKenya.
Sho a popi noNamibian Sun, Omundohotola Bernard Haufiku, okwa popi kutya ondando yomiti oyo aluhe uupyakadhi nonando nayo oya hala okugandja oshikandekitho shoka mokati koshigwana.
Omukalelipo gwoWHO moNamibia, Dr Monir Islam, okwa popi kutya ehangano lyawo olya gandja omagwdhelepo opo omiti dhoka dhi pewe mboka haya yi momilalo onga omukalo gwokwiimonena iiyemo oshowo aalumentu mboka haya yi momilalo naalumentu yakwawo na South Afrika kwa tula miilonga omagwedhelepo ngoka.
Sho a pulwa kutya omolwashike Namibia ina tula miilonga omagwedhelepo ngoka, Islam okwa popi kutya shoka oshiikolelela komusindalandu gwoshilongo. Okwa popi kutya WHO oha gandja owala omagwedhelepo. Okwa popi kutya omagwedhelepo ogali woo ga ningwa opo omiti dhoka dhi pewe aantu mboka yeli momakwatathano gopaihole ihe gumwe ota lumbu nombuto.
Okwa hololwa kutya oondohotola moshilongo ohadhi gandja woo oTruvada kaayakulwa mboka itaya lumbu nombuto ihe okuwetike kutya otashi vulika ya ya momakwatathano niinima tayi vulu okuyakwatitha kombuto.
"Ohaya longitha omiti dhoka iile wiiwike ine naashoka ohashi shunitha pevi ondjele yokukwatwa komukithi."
WHO okwa lopotwa aniwa a taambako etokolo lyaSouth Afrika okugandja epango ndyoka kwaamboka haya yi momilalo onga omukalo gwokwiimonena iiyemo opo kaya kwatwe kombuto yoHIV.
GORDON JOSEPH